Dünyanın ikinci büyük kıtası. Kuzey ve güney kutuplar arasında yer alan, doğusunda Atlas Okyanusu, batısında Büyük Okyanus, kuzeyinde Kuzey Buz denizi bulunan kara parçasıdır. Kuzeyden güneye olan uzunluğu 16.000 kilometre olup, yüzölçümü ise 42.000.000 kilometrekaredir.

Tarihi

Amerika’yı ilk olarak 12 Ekim 1492’de Kristof Colomb keşf etmiştir. Yaptığı seferlerde Bahama ve Antil adaları ile Orta Amerika kıyılarını buldu. Ancak buraların yeni bir kıta olduğunu anlıyamadı. Ameriko Vespuçi buraya yaptığı seferlerde yeni bir kıta olduğunu anlamış ve “Yeni Dünya” ismini vermiştir. 1507’de Alman coğrafyacılar bu kıtaya Amerika ismini vermişlerdir.

Amerika kıtası coğrafi bakımdan; Kuzey, Orta ve Güney Amerika olmak üzere üçe ayrılır.

Kuzey Amerika

Kanada’nın kuzeyinden başlayıp Orta Amerika’nın sınırında Panama Cumhuriyeti’ndeki Punta Mariato noktasına kadardır. Yüzölçümü kıta yüzölçümünün dörtte biri kadardır. Bu adaların toplam yüzölçümü 23.491.000 kilometrekaredir. Dünyanın en büyük adası olan Grönland bu kıtadadır. Kıyılarında çok ada ve yarımada vardır. Bunların yüzölçümü kıta yüzölçümünün dörtte biri kadardır. Bu adaların toplam yözölçümü dört milyon kilometrekareyi bulur.

Kuzey Amerika’da ne zamandan beri hayatın var olduğu bilinmemektedir. Ancak ilk olarak 25.000 yıl kadar önce Kızılderililerin Asya’dan Kuzey Amerika’ya göç ettikleri ileri sürülmektedir. Eskimolar ise 605 sene önce Kuzey Amerika’ya gelip yerleşmişlerdir.

Kuzey Amerika’ya Avrupa’dan ilk gelen İskandinavyalılar, Grönland’a yerleşmişlerdir. Günümüzde Grönland dışında Avrupalıların yerleştiği kolonilerin hepsi bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir.

Fiziki Yapı

Kuzey Amerika yapısı bakımından tabanı kuzeyde olan bir ters üçgene benzer. Kuzey-güney doğrultusunda 6440 kilometre uzunluğunda ve Doğu-batı doğrultusunda 7889 km genişliğindedir. Kıt’anın Güney Amerika’ya bağlanan bölgesi körfezlerle çevrili olup, bunların en uzunu Meksika Körfezidir.

Kıtanın en bariz özelliği, belkemiği sayılan Kayalık dağları ve batı kıyılarında Alaska’dan Meksika’daki Sierra Madre Dağlarına kadar uzanarak kıvrılan “Cordillera” dağ kuşağıdır. Doğu Appalash Dağları Atlas Okyanusuna paralel olarak uzanırlar. Appalash dağlarının batısında Kanada içlerine kadar uzayan bölgenin altında ve Büyük Göllerin güneyinde verimli topraklar vardır. Kuzey Amerika’nın iç kısımlarındaki ovaların batı bölümlerine “Büyük Ovalar” adı verilir. Mississippi Vadisi de ovaların merkezi kabul edilir.

Kuzey Amerika’daki ırmakların en uzunu olan Mississippi ve Missouri, ABD’nin orta bölgesini tamamen kaplarlar. St. Lawrence Irmağı ise Atlas Okyanusuna dökülür. Birleşik Amerika ile Kanada arasında bulunan göller dünyanın en büyük gölleridir. En önemlileri; Superior, Michigan, Erie, Ontario, Huron, Winnipeg gölleridir.

İklimi ve Bitki Örtüsü

Kuzey Amerika’nın iklimi bölgelere göre değişiklik gösterir. New Mexico ve Arizona eyaletlerinin kurak çöllerinde değişik iklimler görülür. Büyük Okyanus ve Alaska Akıntısının tesiri ile ABD ve Kanada’nın batı kıyılarında yağışlı ve yazın kurak bir iklim hakimdir. Doğu kıyılarının iklimi de Golf Stream sıcak su akıntısı tarafından ılımanlaştırılır. İç bölgelerin alçak kısımlarında düzensiz bir yağış vardır. Güneyindeki körfezlerle ABD’nin Atlas Okyanusu kıyısındaki bölgeler ise her an yaz kasırgası tehlikesiyle karşı karşıyadır.

Bitki bakımından Kuzey Amerika çok zengin bir kıtadır. Grönland, Alaska ve Kanada’da tundralar bulunur. Kuzeybatı kısımların iç bölgelerinde dünyanın en büyük ağacı “Sekonya” yetişir. İğne yapraklı ağaç ormanları Kanada ve Güneydoğu ABD’nin orta kısımlarında çokça görülür. Doğudaki kıyılar ile iç kısımların en belirgin ağaç türleri kışın yapraklarını döken ağaçlardır. Kuzey Amerika’da bulunan çöllerin bitki örtüsü ise kaktüs, çalı gibi bitkilerdir. Kıtanın iç kesimlerinde ve ovaların büyük bölümünde ziraat ile uğraşılır.

AMERİKA

Nüfusu 650 milyon

Yüzölçümü 42 milyon km2

En yüksek noktası Aconcagua (6960 m)

En alçak noktası Ölü Vadi (deniz seviyesinden 90 m aşağı)

En uzun nehri Mississippi (6780 km Missuri ile beraber)

En büyük gölü Superior

Ortalama yükseklik 625 m

İklim ve bitki örtüsünün gösterdiği değişikliğe bağlı olarak çeşitli hayvanlara rastlanır. Batıdaki ormanlarda geyikler, kuzey bölgelerde de kutup ayısı, fok, mors gibi soğuk bölgelerin hayvanları yaşar. Kuzey Amerika’da çok sayıda timsah ve maymun da vardır. Bir zamanlar bilhassa batı ABD’de görülen yaban sığırlarının sayıları son yıllarda azalmaya başlamıştır. Ayrıca balık türleri bol bulunur. Bilhassa som balığı meşhurdur. Dünyanın en büyük ve zehirli yılanları bu kıtada yaşar.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Kuzey Amerika nüfusu Doğu Asya ve Avrupa’da yaşayanlardan azdır. Dünya nüfusunun % 12’sini barındırır. Buna rağmen ABD’nin kuzeybatı ve Kanada’nın güneybatı bölgeleri kilometrekare başına düşen nüfus bakımından dünyada ön sıraları alırlar. Bundan başka Chicago bölgesi ve Meksika körfezine doğru olan bölgeler de oldukça kalabalıktır. Los Angeles, San Fransisco ve Mexico da Büyük Okyanus kıyısının kalabalık yerleşim yerleridir. Grönland ve Kuzey Kanada’nın içlerinde nüfus çok azdır. Nüfus hızla artmaktadır. Nüfus devamlı hareket halindedir. Nüfusun bugüne kadar hızla artmasına sebep, yapılan göçlerdir. Göçlerin büyük bir kısmı Avrupa’dan diğer bir kısmı da Afrika’dan yapılmıştır. Bugünkü hızlı artışın sebebi ise, ileri hayat şartlarıdır.

Dil ve din: ABD’de İngilizcenin, Amerikan İngilizcesi denilen çeşidi konuşulur. Kanada’da ise geçerli lisan Fransızcadır. Ancak bazı yerlerde İngilizce de konuşulur. Kuzey Amerika’nın güneyinde ve Meksika’da İspanyolca konuşulurken, Kızılderililer ve Eskimolar aralarında kendi lisanlarını kullanırlar.

Din bakımından kıta ekseriyetle Hıristiyandır. ABD halkının çoğu protestan, İspanyolca konuşulan yerlerin halkı katoliktir. İslamiyet ise gittikçe yayılmaktadır.

Ekonomi

Kuzey Amerika bakır, demir, kömür, petrol, bakımından diğer kıtalardan daha zengindir. Kıta tabii gaz ve hidroelektrik enerjileri üretiminde dünyada en önde gelir. Kuzey Amerika’da başlıca kömür yatakları ABD ve Kanada’dadır. Ayrıca zengin petrol, demir, kükürt, nikel ve uranyum yatakları vardır. Dünyanın en önemli uranyum kaynaklarından birisi de Kanada’dadır. Petrol gibi önemli madenler ABD ve Kanada’da; kurşun, çinko ve gümüş yatakları da Meksika’da bulunur.

Kanada ayrıca mısır, pamuk, arpa, pirinç üretiminde önde gelir. Et hayvanları bakımından da zengindir. Kıtanın özellikle kuzey kıyılarında ve Büyük Göller bölgesinde yaygın olarak balıkçılık yapılır.

Kuzey Amerika’da ulaşım çok ileri olup, hava, demir ve karayolları büyük ölçüde gelişmiştir. Ayrıca dünyanın en modern haberleşme sistemine sahiptir. Her gün 2000 çeşit gazete yayınlanmaktadır.

Güney Amerika

Fiziki Yapı

Yaklaşık olarak 17.832.000 kilometrekaredir. Kuzey-güney doğrultusunda 7200 km uzunluğunda, doğu-batı doğrultusunda 5300 km genişliğindedir. Kıtada belli başlı dört yüksek bölge vardır. Bunlar; And ve Guyena dağları ile, Patagonya ve Brezilya yaylalarıdır. And Dağları, dünyanın en uzun sıra dağlarıdır. Güney Amerika’nın batı kıyılarını tamamen çevirirken, Bolivya platosu denen yüksek bir bölgeyi meydana getirirler. En yüksek tepe olan Aconcagua, Bolivya sınırları içerisinde ve denizden 6969 m yüksekliktedir. Tepelerinde bir çok göl vardır. Bunların en büyüğü Peru-Bolivya sınırındaki Titicaca gölüdür. Güney Brezilya’daki İguassu ve Paraguay’ın güney sınırını çizen Parana Irmakları su debisi fazla olan ırmaklardır.

İç bölgelerde bulunan Amazon Irmağı ise, dünyanın saniyede en fazla su taşıyan ırmağıdır. Amazon bölgesi uzun ve tropik ağaçlarla kaplıdır. Bu bölgenin bir çok yeri de bataklıktır.

Güney Amerika göller bakımından fakirdir. Bunların en büyükleri Titicaca ve Poopo gölleridir. Her ikisi de denizden bir hayli yüksektir.

İklimi ve Bitki Örtüsü

Güney Amerika’nın yer şekillerinin farklılık göstermesi kıt’ada çeşitli iklim tiplerinin bulunmasına sebep olur. Ekvator tipi, tropikal, ılıman ve soğuk iklim görülür. Amazon bölgesi, kuzeydoğu ve kuzeybatı kıyılarıyla Şili’nin güneybatısı bol yağış alan bölgeleridir. Kıtanın güneydoğu bölgelerinde denizin tesiriyle en soğuk ayda bile sıcaklık sıfır derecenin üstündedir. Kıtanın doğu ve batı kıyılarında Okyanus akıntıları iklimi etkiler. Peru akıntısı kıtanın güneybatı kıyısını soğutur.

Amazon havzası, “Selva” denilen büyük tropikal ormanlarla örtülüdür. Ormanlar çok geniş bir alana yayılmıştır. Bu ormanlarda kauçuk, ceviz ağaçları ve sert odunlu ağaçlar vardır. Kıta diğer ağaç çeşitleri bakımından da çok zengindir. Patagonya’da bozkır bitkileri, Amazon havzasının güneyindeki ormanlarda da bol mikdarda çam ağacı bulunur. Şili, çam ve yaprakları dökülen ağaçların meydana getirdikleri sık ormanlarla kaplıdır.

Güney Amerika’da çok çeşitli hayvan türleri bulunur. Memelilerden, jaguarlar, pumalar, maymunlar, tapirler ve kan emen yarasalar gibi vahşi hayvanlarla, sürüngenlerden yaygın olarak görülen boa yılanları, zehirli yılanlar ve timsahların çeşitli türleri sayılabilir. Kıta, kuş türleri bakımından da zengindir. Ayrıca bilhassa güney bölgelerde çeşitli gayeler için “Lama” denilen bir hayvan yetiştirilir.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Güney Amerika kıtasının nüfusu yaklaşık 300 milyonun üzerindedir. Kıtanın kuzeyindeki kıyı bölgelerde küçük topluluklar halinde Cariblar ve Aramak yerlileri yaşarlar. Kıtanın yerlileri, an’anelerini ve hayat şekillerini devam ettirmektedirler. Güney Amerika nüfusu zenci ve beyazlardan müteşekkildir. Kıtada fakirlik yaygındır. Dünyadaki beslenme yetersizliği görülen belli başlı bölgelerden biri de burasıdır.

Ekonomi

Güney Amerika’nın toplam üretiminin yarısını tek başına Brezilya gerçekleştirir. Onu Arjantin ve Venezuela takib eder. Arjantin’de bol mikdarda büyük ve küçük baş hayvan beslenir. Brezilya kahve yetiştirmede dünyanın önde gelen ülkelerindendir. Kıtada liman inşası ileridedir. Arjantin deniz yoluyla çok mikdarda tahıl ve et ihraç eder. Venezuela, dünyanın en önemli petrol yataklarından birine sahiptir. Ayrıca, Arjantin, Brezilya, Ekvador, Peru ve Kolombiya’da petrol yatakları bulunmuştur. Kıtanın en önemli yer altı kaynağı kolombiyumdur.

Güney Amerika’da bilhassa kıtanın batı kısmı demiryolu yapımına müsait değildir. Çok zor şartlar altında demiryolları inşa edilmiştir. Demiryolları yapımındaki güçlük yüzünden su yollarından büyük ölçüde istifade edilir. Nakliyatın büyük bir kısmında uçak kullanılır. Hemen hemen her şehirde hava alanları vardır.

Orta Amerika

Amerika kıt’asının iki yarısını birbirine bağlayan dar bölge. Yüzölçümü 600.000 kilometrekaredir.

Fiziki Yapı

Orta Amerika’nın güneybatısı dağlıktır. Dağlar kuzeydoğuya gittikçe alçalır. Kıt’anın güneybatı kıyıları ovalık olmakla birlikte, bunlar dağlar ile deniz arasında dar bir şerit halinde bulunurlar. Panama Kanalı Orta Amerika’nın en dar yerindedir. Bu kanal, Atlas Okyanusu ile Büyük Okyanusu birbirine bağlar.

Orta Amerika dağlarının en bariz özelliği, jeolojik bakımından yeni meydana gelmiş olmasıdır. Volkanik bir bölge olan Orta Amerika’da 250 kadar yanardağ vardır. Kıtada sık sık deprem olur. Bölgedeki bütün önemli şehirler hemen hemen deprem kuşağı üstünde bulunurlar.

Orta Amerika’da dağların yamaçları denize doğru uzandığından akarsular sadece kıyı ovalarını sular ve en kısa yoldan denize dökülür. Bundan dolayı bölgede mühim denebilecek akarsu yoktur.

Bölgenin başlıca gölleri : Nikaragua sınırları içerisinde batıda bulunan Managua ve Nikaragua gölleridir.

İklimi ve Bitki Örtüsü

Orta Amerika’da tropikal iklim görülür. Rüzgarlar bölgede devamlı tesirlidir. Bu yüzden kıyı bölgelerinde ılıman iklim hakimdir. Bölgedeki vadilerde de ılıman iklim görülürken, yüksek bölgelerin iklimi soğuktur.

Orta Amerika’da iklime bağlı olarak bilhassa tropikal ürünler yetişir. Kahve ve muz bölgenin başlıca ürünleridir. Karayib Denizine doğru olan kısımlar balta girmemiş sık ormanlarla örtülüdür. Bu ormanlarda bol miktarda kauçuk, maun, sedir ve palmiye ağaçları vardır.

Orta Amerika’nın en çok rastlanan hayvanları maymun ve papagandır. Bölgenin kuzey kısımlarında yabani olan kurt, geyik, tavşan, sincap gibi hayvanlara rastlanır.

Ekonomi

Orta Amerika, Kuzey Amerika gibi maden bakımından çok zengindir. Bölgenin bir çok yerinde bol mikdarda altın, gümüş, bakır, kalay, kurşun, demir, çinko ve kömür çıkarılır.

Orta Amerika’nın ekonomisi büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayanır. Bölgede elde edilen ciklet hammaddesi ve şeker ihracı sayesinde gelir sağlanır. Hindistan cevizi yetiştirilmesi ve arıcılık ileri metotlarla yapılır. Ayrıca çok mikdarda muz yetiştirilir. Orta Amerika’nın çoğu yerlerinde sığır beslenir.

Bölgenin iç ulaşımı yetersizdir. Bunda bölgenin yüksek ve engebeli olmasının büyük rolü vardır. Taşımacılık daha ziyade hayvanlarla, dış ticaret ise denizyolu ile yapılır.