Alm. Ammoniak (n), Fr. Ammoniaque (f), İng. Ammonia. Havadan hafif, renksiz, bazik özellikte bir gaz. Amonyak ve tuzları ticari üretimlerde ve işlemlerde çok geniş bir uygulama alanına sahiptir. Mesela gübre yapımında, patlayıcıların imalinde, soğutucularda ve klimada kullanılır. Bundan başka sentetik fiber imalatında, sulfa ilaç sentezinde, suyun saflaştırılmasında kullanılır. Kimyasal formülü NH3’tür.

Amonyak ortaçağda geyik boynuzundan elde edilirdi. Joseph Priestley, alkali hava dediği amonyak gazını; amonyum klorür (nişadır) ile kireçi ısıtarak elde etti (1774).

Tabiatta bulunuşu: Amonyak, atmosferde ve yağmur suyunda genellikle karbonat gibi eser miktarda bulunur. Ayrıca humusça zengin topraklarda, deniz suyunda, bitkilerde ve canlı sıvılarında (idrarda) bulunur. Sebze ve hayvan materyallerinin nitrifikasyonu (nitratlaşması) ile de meydana gelir.

Elde edilişi: Laboratuvarlarda, sodyum hidroksitin amonyum tuzları ile reaksiyonundan veya nitritlere su etki ettirmekle elde edilir. Çok miktarda amonyak, koklaştırma esnasında havagazı fabrikalarında elde edilir. Endüstride sentetik olarak elementlerinden (azot ve hidrojenden) de elde edilir. Elde edilen toplam amonyak miktarının % 85’i sentetik metodladır.

Özellikleri: Erime noktası -77,7 derece, kaynama noktası -33,4 derecedir. Amonyak molekülü, yapısı piramit şeklinde olan polar bir moleküldür. Sıvı amonyak su gibi çözücü özelliğe sahiptir. Amonyak ısıtıldığı zaman elementlerine ayrışır. Amonyağın oksitlenmesinden nitrat asidi elde edilir. Bu madde de gübre sanayiinin temelidir. Amonyak gazı suda çok çüzünür. Bu çözünmenin sonunda Amonyum (NH+4) iyonu ve hidroksit (OH-) iyonu meydana gelir.

Amonyum tuzları: Bu tuzlar, amonyak gazının veya sudaki çözeltisinin elde edilecek tuzun asidi ile reaksiyona girmesinden elde edilir.

Amonyum klorür: Nişadır olarak bilinen bu tuz amonyak gazına veya çözeltisine hidroklorik asidin etki ettirilmesiyle elde edilir.

NH3 + HCl ® NH4Cl

Amonyum klorür, tıpta üşütme ve öksürük tedavisinde, kuru pil yapımında, boya ve diğer amonyum tuzların imalinde kullanılır.

Amonyum nitrat (NH4NO3): Çok önemli bir azot gübresidir. Nem çekicidir. Gübre olarak imal edilirken içine kalsiyum karbonat, dolomit, amonyum sülfat, çözünebilen potasyum ve fosfor bileşikleri karıştırılır. Amonyum nitrat askeri gaye ile de imal edilir.

Amonyum sülfat (NH4)2SO4: Kömürden, gaz ve koklaştırma fabrikasyonu esnasında bol miktarda elde edilir. İyi bir azotlu gübredir. Az miktarda tıbbi maksatlar için de kullanılır.

Amonyum fosfat : Üç çeşit amonyum fosfat vardır:

1. (NH4)H2PO4 Primer amonyum fosfat.

2. (NH4)2HPO4 Sekonder amonyum fosfat.

3. (NH4)3PO4 Tersiyer amonyum fosfat.

Monoamonyum fosfat da denilen NH4H2PO4 bileşiği kabartma tozu olarak kullanılır. (NH4)H2PO4 (monobazik) ve (NH4)2HPO4 (dibazik) tuzları yanmaz kağıt imalinde, tekstil ve orman sanayiinde kullanılır.

Amonyak karbondioksit ile üre ve amonyum bileşiklerini verir.