Büyük Selçuklu Devleti, Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'ya gelen Türkmen beylerini sınır boylarına yerleştirdi. Bu beylerin görevi sınırları korumaktı. Büyük Selçuklu Devleti'nin başlattığı bu sistem Anadolu Selçuklu Devleti zamanında da sürdü. Kösedağ Savaşı'ndan sonra Anadolu Selçuklu Devleti eski gücünü yitirince Anadolu, bir süre Moğolların egemenliği altına girdi. Bu dönemde, Anadolu Selçuklu Devleti'nin sınırlarını koruyan Türkmen beyleri bulundukları yerlerde birer uç beyliği kurdular. Sınırlarda kurulan Anadolu Türk beylikleri, bulundukları bölgeleri Moğollara ve Bizanslılara karşı korudu. Böylece, bu beylikler Anadolu'da Türk varlığının sürmesini sağladılar.

Anadolu Türk beylikleri içerisinde en önemlileri; Osmanoğulları, Karamanoğulları, Germiyanoğulları, Karesioğulları, Hamitoğulları, Menteşeoğulları ve Candaroğullarıdır.

Osmanoğulları

(Kuruluş: 1299 - Yıkılış: 1923)

Osmanoğulları Beyliği, Söğüt ve çevresinde Osman Bey tarafından kuruldu. Osman Bey, sınır komşusu olan Bizanslılarla savaşarak kısa sürede topraklarını genişletti. Osman Bey Anadolu Selçuklu Devleti'nin zayıflamasından sonra öteki uç beyleri gibi bağımsızlığını ilân etti (1299).

Karamanoğulları

(Kuruluş: 1256 - Yıkılış: 1466)

Karamanoğulları, XIII. yüzyılda Moğol baskısından kurtulmak için Anadolu'ya geldi. Bu beylik, I. Alâeddin Keykubâd zamanında İçel ve Ermenek bölgesine yerleştirildi. Karamanoğlu Mehmet Bey, Konya'yı alarak güçlü bir devlet kurdu. Karamanoğulları, Anadolu Selçuklu Devleti'nin dağılmasından sonra kendilerini bu devletin devamı olarak gördüler. Anadolu'da dağılan siyasi birliği sağlamak için Osmanlı Beyliği ile savaşlara giriştiler. Karamanoğulları Beyliği, Osmanlı padişahı II. Bayezit zamanında kesin olarak yıkıldı (1466). Karamanoğlu Mehmet Bey zamanında yazışmalarda resmi dil olarak Türkçe kullanılmaya başlandı (13 Mayıs 1277). Bu tarih günümüzde yapılan dil bayramı törenleriyle kutlanmaktadır.

Germiyanoğulları

(Kuruluş: 1300 - Yıkılış: 1429)

Yakup Bey tarafından Kütahya merkezli olarak kuruldu. Bu beylik, Bizanslılara karşı başarılı mücadeleler verdi. Germiyanoğulları Beyliği'nin toprakları, II. Murat zamanında Osmanlı Devleti topraklarına katıldı (1429).

Karesioğulları

(Kuruluş: 1297 - Yıkılış: 1360)

Balıkesir ve Çanakkale çevresinde kurulan bu beylik, denizciliğe büyük önem vermiştir. Karesioğulları Beyliği, Orhan Bey zamanında Osmanlı Devleti'nin egemenliği altına girdi (1360). Böylece, Karesioğulları'nın gemileri de Osmanlıların eline geçmiş oldu. Bu gemilerle, Osmanlı donanmasının temelleri atıldı. Osmanlı Devleti'nin, Rumeli topraklarına geçişinde Karesioğulları'ndan edindiği denizcilik bilgisi önemli rol oynadı.

Hamitoğulları

(Kuruluş: 1301 - Yıkılış: 1423)

Akdeniz bölgesinin batısında egemen olan Hamitoğulları Beyliği, Isparta, Eğridir ve Antalya çevresinde kuruldu. I. Murat, Hamitoğulları topraklarının bir bölümünü satın alarak Osmanlı yönetimine kattı. Beyliğin geri kalan topraklarını Yıldırım Bayezit alarak beyliğe son verdi. Ankara Savaşı'ndan sonra yeniden bağımsızlığını kazanan Hamitoğulları Beyliği, II. Murat döneminde tümüyle Osmanlı Devleti topraklarına katıldı (1423).

Menteşeoğulları

(Kuruluş: 1282 - Yıkılış: 1451)

Menteşe Bey tarafından Muğla ve çevresinde kuruldu. Beylik sahip olduğu donanma sayesinde topraklarını genişletti. Menteşeoğulları Beyliği, II. Murat zamanında Osmanlı topraklarına katıldı (1451).

Candaroğulları (İsfendiyaroğulları)

(Kuruluş: 1292 - Yıkılış: 1460)

Beylik, Kastamonu ve Sinop çevresinde kuruldu. Bir süre sonra Kastamonu ve Sinop kolu olmak üzere ikiye ayrıldı. Candaroğulları Beyliği, Ankara Savaşı'ndan sonra İsfendiyaroğulları adını aldı. Bu beylik, Fatih Sultan Mehmet zamanında Osmanlı topraklarına katıldı (1460).

Aydınoğulları

(Kuruluş: 1308 - Yıkılış: 1426)

Aydınoğlu Mehmet Bey tarafından Birgi, Selçuk ve Tire dolaylarında kuruldu. Denizciliğe büyük önem veren Aydınoğulları'nın, Ege'de dolaşan güçlü bir donanması vardı. Donanmalarıyla Ege adalarına seferler düzenlediler. Yıldırım Bayezit zamanında son verilen beylik Ankara Savaşı'ndan sonra yeniden bağımsızlığını kazandı. II. Murat zamanında beylik tümüyle Osmanlılara katıldı (1426).

Saruhanoğulları

(Kuruluş: 1302 - Yıkılış: 1410)

Saruhanoğulları Beyliği Saruhan Bey tarafından Manisa ve çevresinde kuruldu. Saruhanoğulları daha sonra sınırlarını Ege Denizi'ne kadar genişletti. Denizciliğe önem veren beylik sahip olduğu donanmayla deniz seferlerine girişti. Yıldırım Bayezit zamanında Osmanlı egemenliğine giren beylik Ankara Savaşı'ndan sonra yeniden bağımsızlığını kazandı. Çelebi Mehmet Manisa'yı alarak Saruhanoğulları Beyliğini ortadan kaldırdı (1410).

Dulkadiroğulları

(Kuruluş: 1337 - Yıkılış: 1521)

Dulkadiroğulları Beyliği, Zeyneddin Karaca Bey tarafından Elbistan ve Maraş yöresinde kuruldu. Beylik Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlı Devleti'ne bağlandı. Dulkadiroğlu Beyliği'nin Osmanlı topraklarına katılmasıyla Anadolu Türk birliği kesin olarak sağlanmıştır (1521).

Ramazanoğulları

(Kuruluş: 1352 - Yıkılış: 1610)

Ramazanoğulları, Moğol saldırıları sonucu Anadolu'ya gelerek Memlüklerin elinde bulunan Çukurova'ya yerleştiler. Ramazan Bey tarafından Adana, Tarsus ve çevresinde kurulan Ramazanoğulları Beyliği Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlı Devleti'ne bağlandı (1610).

Eşrefoğulları

(Kuruluş: 1284 - Yıkılış: 1326)

Eşrefoğulları Beyliği, Seyfeddin Süleyman Bey tarafından Beyşehir ve çevresinde kuruldu. İlhanlıların Anadolu valisi Timurtaş, Beyşehir'i alarak Eşrefoğuları Beyliği'ne son verdi.

Eretna ve Kadı Burhanettin Devleti

(Kuruluş: 1343 - Yıkılış: 1398)

Eretna Beyliği İlhanlı Devleti'nin Anadolu genel valiliğini yapan Eretna Bey tarafından kuruldu. İlhanlı Devleti'nin zayıflamasından yararlanarak bağımsızlığını ilân eden Eretna Bey, Sivas başkent olmak üzere kendi beyliğini kurdu. Beylik Eretna Beyin ölümünden sonra bütünlüğünü koruyamayarak küçük beyliklere ayrıldı. Eretna Beyliği'nin zor duruma düştüğü sırada beyliğin Kayseri kadısı olan Burhanettin Ahmet, Sivas'ı alarak kendi adıyla anılan Kadı Burhanettin Beyliği'ni kurdu. Kadı Burhanettin kısa süre içinde beyliğin sınırlarını genişletti. Akkoyunlu beylerinden Kara Yülük Osman Bey, Kadı Burhanettin'i bir çarpışma sırasında öldürdü. Kadı Burhanettin'in ölümünden sonra devlet zayıfladı. Sivas halkı Timur tehlikesine karşı şehri Yıldırım Bayezit'e teslim etti. Böylece Kadı Burhanettin Devleti Osmanlı topraklarına katıldı (1398).

Beyliklerin Türk Tarihi Açısından Taşıdığı Önem:

Uç bölgelerde kurulan Türk Beylikleri Anadolu'nun Türkleşmesinde çok önemli katkılarda bulundular. Bu beylikler, Moğol baskısı sonucu göç ederek Anadolu'ya gelen Türkmenlere yer vererek buralara yerleşmelerini sağladı. Türk beylikleri, Anadolu Selçuklu Devleti'nin dağılmasından sonra yerleştikleri bölgeleri dış saldırılara karşı başarılı biçimde korudular. Fethettikleri bölgelere Türk adları verdiler. Kurdukları yerleşim yerlerinde tarım, ticaret ve zanaatla uğraşarak Anadolu'yu bayındırlaştırdılar. Beylikler, yaptıkları cami, imaret, hastahane ve kervansaray gibi binalar ve oluşturdukları kurumlarla halkın toplumsal ve ekonomik yaşamının canlılığını sağladılar. Günümüzde Anadolu'nun çeşitli yerlerinde beylikler döneminden kalma birçok eser bulunmaktadır.