Avrupa Konseyine üye ülkeler, 1950'de Roma'da "İnsan Haklarının ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi"ni imzaladılar. Bu sözleşmeye Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi de denir. Türkiye de 1953'te yürürlüğe giren Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ni 18 Mayıs 1954'te imzaladı. Bu sözleşme, Birleşmiş Milletler bünyesinde imzalanan sözleşmelerin tersine, imzalayan devletlere sözleşmedeki hak ve özgürlüklerin sağlanması ve korunması konusunda hukuksal zorunluluk yükler. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, insan haklarının korunması konusunda dünyadaki en etkili sözleşmedir.

İnsan Haklarının ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşme'nin kısaltılmış ve yalınlaştırılmış bazı maddeleri şunlardır:

Aşağıda imzası bulunan Avrupa Konseyi üyesi hükümetler, Birleşmiş Milletler Genel Kurulunca 10 Aralık 1948'de ilân edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirisi'ni, bu bildirinin, metninde açıklanan hakların her yerde ve etkin olarak tanınmasını ve uygulanmasını sağlamayı hedef aldığını, kararlaştırarak; aşağıdaki maddelerin uygulanması konusunda anlaşmıştır:

BÖLÜM I Haklar ve Özgürlükler

Madde3

İşkence yasağı

Hiç kimseye işkence, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza ya da işlemler uygulanamaz.

Madde 4

Kölelik ve zorla çalıştırılma yasağıHiç kimse köle ve kul olarak tutulamaz. Hiç kimse zorla çalıştırılamaz.

Madde 5 Özgürlük ve güvenlik hakkı

Herkesin kişisel özgürlük ve güvenlik hakkı vardır. Aşağıda belirtilen durumlar ve yasada belirlenen yollar dışında hiç kimse özgürlüğünden yoksun bırakılamaz. Yakalanan kişiler, yakalama nedenleri ve onlara yöneltilen her türlü suçlama en kısa zamanda ve anladıkları bir dille bildirilir. Yakalanma ya da tutuklu bulunma nedeniyle özgürlüğünden yoksun kılınan herkes, yasayı aykırı görmesi durumunda kendilerini serbest bırakması için bir mahkemeye başvurma hakkına sahiptir. Bu madde hükümlerine aykırı olarak yapılmış bir yakalama ya da tutuklu kalma işleminin mağduru olan herkesin tazminat istemeye hakkı vardır.

Madde 6 Adil yargılanma hakkı

1. Herkes kendisine yöneltilen suçlamalar konusunda karar verecek olan, yasayla kurulmuş, bağımsız ve tarafsız bir mahkemece yargılanma ve davasının makul bir süre içinde, gerçeğe uygun ve açık olarak görülmesini isteme hakkına sahiptir. Hüküm açık oturumda verilir; ancak demokratik bir toplumda genel ahlâk, kamu düzeni ve ulusal güvenlik yararına, küçüklerin korunması ya da davaya taraf olanların özel hayatlarının gizliliğini gerektirdiğinde mahkemenin zorunlu göreceği ölçüde, duruşmalar dava süresince tümüyle ya da bir bölümü basına ve dinleyicilere kapalı olarak sürdürülebilir.

2. Bir suçla itham edilen herkes, suçluluğu yasal olarak sabit oluncaya değin suçsuz sayılır.

3. Her sanık aşağıdaki temel haklara sahiptir:

a) Kendisine yöneltilen suçlamanın niteliği ve nedeninden en kısa zamanda, anladığı bir dille ve ayrıntılı olarak haberdar edilmek;

b) Savunmasını hazırlamak için gerekli zamana ve kolaylıklara sahip olmak;

c) Kendi kendini savunmak ya da seçeceği bir savunmacının yardımından yararlanmak ve eğer savunmacı tutmak için mali olanaklardan yoksun bulunuyor ve adaletin selâmeti gerektiriyorsa, mahkemece görevlendirilecek bir avukatın para ödemeksizin yardımından yararlanabilmek;

d) İddia tanıklarını sorguya çekmek ya da çektirmek, savunma tanıklarının da iddia tanıklarıyla aynı koşullar altında çağrılmasının ve dinlenmesinin sağlanmasını istemek;

e) Duruşmada kullanılan dil, anlayamayacağı bir dil olursa bir tercümanın yardımından para ödemeksizin yararlanmak

Madde 7 Cezaların yasallığı

1. Hiç kimse, işlendiği zaman ulusal ve uluslar arası hukuka göre suç sayılmayan bir eylem ya da ihmalden dolayı mahküm edilemez. Yine hiç kimseye, suçun işlendiği sırada uygulanabilecek olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.

2. Bu madde, işlendiği zaman uygar uluslarca tanınan genel hukuk ilkelerine göre suç sayılan bir eylem ya da ihmalle suçlanan bir kimsenin yargılanmasına ve cezalandırılmasına engel değildir.

Madde 8

Özel hayatın ve aile hayatının korunması

Herkes özel ve aile hayatına, konutuna ve haberleşmesine saygı gösterilmesi hakkına sahiptir.

Madde 9 Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü

Herkes düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne sahiptir. Bu hak, din ya da inanç değiştirme özgürlüğüyle tek başına ya da topluca, açıkça ya da özel tarzda ibadet, öğretim, uygulama, ayin yapma, dinini ya da inancını açıklama özgürlüğünü de içerir. 

Madde 10 İfade özgürlüğü

Herkes görüşlerini açıklama ve anlatma özgürlüğüne sahiptir.

Madde 11 Dernek kurma ve toplantı özgürlüğü

1. Herkes asayişi bozmayan toplantılar yapma, demek kurma, ayrıca çıkarlarını koruma amacıyla başkalarıyla birlikte sendika kurma ve sendikalara katılma haklarına sahiptir.

2. Bu hakların kullanılması, demokratik bir toplumda, zorunlu tedbirler niteliğinde olarak, ulusal güvenliğin, kamu emniyetinin korunması, kamu düzeninin sağlanması ve suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın ya da ahlâkın ya da başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amaçlarıyla ve ancak yasayla sınırlanabilir. Bu madde, ilgili hakların kullanılmasında silâhlı kuvvetler, kolluk kuvvetleri ya da devletin yönetim mekanizmasında görevli olanlar hakkında meşru sınırlamalar konmasına engel değildir.

Madde 12

Evlenme hakkı

Evlenme çağına gelen erkek ve kadın, bu hakkın kullanılmasını düzenleyen ulusal yasalar uyarınca evlenme ve aile kurma hakkına sahiptir.

Madde 14 Ayrımcılık yasağı

Bu sözleşmede tanınan hak ve özgürlüklerden yararlanma, cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasal, ulusal ya da toplumsal köken, ulusal bir azınlığa üyelik, servet, doğum ya da herhangi bir durum yönünden hiçbir ayrımcılık yapılmadan sağlanır.

Madde 16

Yabancıların siyasal etkinliklerinin kısıtlanması 10, 11 ve 14. maddelerin hiçbir hükmü, Yüksek Sözleşmeci Tarafların yabancıların siyasal etkinliklerini sınırlamalarına engel sayılmaz.

Madde 17 Hakların kötüye kullanımının yasaklaması

Bu sözleşme hükümlerinin hiçbiri, bir devlete, topluluğa ya da kişiye, sözleşmede tanınan hak ve özgürlüklerin yok edilmesine ya da burada öngörüldüğünden daha geniş ölçüde sınırlamalara uğratılmasına yönelik olarak yorumlanamaz.

BÖLÜM II

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

Madde 19

Mahkemenin kuruluşu Bu sözleşme ve protokollerine, Yüksek Sözleşmeci Taraflarca kabul edilen yükümlülüklere uyulmasını sağlamak için, aşağıda "Mahkeme" olarak anılacak bir Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kurulur. Mahkeme sürekli görev yapar.

Madde 20

Yargıç sayısı

Mahkeme, Yüksek Sözleşmeci Taraflar sayısına eşit sayıda yargıçtan oluşur.

Madde 28

Komitelerin kabul edilemezlik kararları

Bir komitenin, 34. madde uyarınca yapılan kişisel başvurunun, daha fazla incelemeyi gerektirmediği durumlarda, oy birliğiyle kabul edilemezliğine ya da kayıttan düşürülmesine karar verebilir. Bu karar kesindir.

Madde 34 Kişisel başvurular

Bu sözleşme ve protokollerinde tanınan hakların, taraflardan birinin ihlâlinden dolayı zarar gördüğü iddiasında bulunan her birey, hükümet dışı her kuruluş ya da bireylerden oluşan gruplar Mahkeme'ye başvurabilir.

Madde 35 Kabul edilebilirlik koşulları

Uluslar arası hukukun genel olarak kabul edilen ilkelerine göre, ancak iç hukuk yollarının tüketilmesinden sonra ve kesin karardan itibaren altı aylık süre içinde Mahkeme'ye başvurulabilir.

Madde 40 Duruşmaların kamuya açık olması ve belgelere ulaşabilme

1. Mahkeme, istisnai durumlarda tersini kararlaştırmadıkça duruşmalar kamuya açıktır.

2. Mahkeme başkanı, tersine karar vermedikçe yazı işleri müdürüne emanet edilen belgeler kamuya açıktır. 

Madde 41 Hakkaniyete uygun tatmin

Mahkeme bu sözleşme ve protokollerinin ihlâl edildiğine karar verirse, zarar gören tarafın zararının karşılanmasına hükmeder. 

Madde 46 Kararların bağlayıcılığı ve uygulanması

Mahkemenin kesinleşmiş kararı, kararın uygulanmasını denetleyecek olan bakanlar komitesine gönderilir.

Madde 50 Mahkemenin masrafları

Mahkemenin masrafları, Avrupa Konseyi tarafından karşılanır.

BÖLÜM III

Çeşitli Hükümler

Madde 54 Bakanlar Komitesi'nin yetkileri

Bu sözleşmenin hiçbir hükmü, Avrupa Konseyi statüsünün bakanlar komitesine tanıdığı yetkileri olumsuz yönde etkilemez.