Herhangi bir gücün ona engel olan bir yüzey üzerine yaptığı zorlama. Katı cisimler, üzerine konuldukları yüzeylere, yere doğru, basınç uygular. Sıvılar, içinde bulundukları kabın dibine ve yanlarına doğru basınç uygular. Gazlarsa içinde kapalı oldukları kabın her yönüne doğru basınç uygular.

Bir yüzeye etki eden dik kuvvet (F), yüzey alanına (A) bölünerek, o yüzeye etki eden basınç (P) bulunabilir. P=F/A biçiminde ifade edilir. Kuvvet birimi Newton, alan birimi m2 alınarak, basınç birimi N/m2 olarak bulunur. Bu birime Fransız bilgin Paskal'ın adı verilmiştir. 1 Newtonluk kuvvetin yaptığı basınca 1 Paskal denir. Pa ile gösterilir. Katı cisimlerin ağırlığı, oturduğu tabana etki eder. Bu kuvvet cismin tabanına basınç uygular. Bu durumda cismin tabanına uyguladığı basıncı (P) bulmak için cismin ağırlığı (G) taban alanına (A) bölünür. Bu da P=G/A biçiminde ifade edilir. Eğer taban alanı aynı kalır ve kuvvet büyütülürse basınç büyür, kuvvet aynı kalır ve taban alanı büyütülürse basınç küçülür. Sıvılarda katılar gibi ağırlıkları nedeniyle basınç uygular. Ancak sıvıların basıncı uygulama biçimi katılardakinden farklıdır. Su dolu bir kap, yan kısmından delinince suyun fışkırdığı görülür. Bu olay, sıvıların bulundukları kabın yan yüzlerine de basınç yaptığını gösterir. Suyun deliklerden fışkırmasını sağlayan, suyun kap çeperine yaptığı basınçtır. Su basıncı, su yüzeyinden derinliklere inildikçe artar.

Suyun esneklik özelliği vardır. Ama kuvvet etkisiyle suyun hacmindeki değişme önemsenmeyecek kadar azdır. Suyu sıkıştırabilmek için çok büyük kuvvet gerekir ve sıkıştırma işleminde kompresör denilen alet kullanılır. Bu nedenle pratikte sıvıların sıkıştırılamayacağı kabul edilir. Sıvıların bir noktasına dışarıdan yapılan basınç, sıvılar sıkıştırılamayacağı için sıvının dokunduğu bütün yüzeylerde aynı değerde hissedilir. Katılar uygulanan kuvveti değiştirmeden aynı doğrultu ve yönde iletirken sıvılarsa her doğrultuda ve olduğu gibi iletir (Paskal İlkesi). Bileşik kaplar ve bileşik kaplardan oluşan su cenderesi, hidrolik fren gibi birçok araç, Paskal İlkesi'ne göre çalışır. Su cenderesi pamuk, ot balyalarını sıkıştırmakta kullanılır.

Meteorolojide (hava bilgisi) bar ve milibar denilen iki birim kullanılır. Buna göre, 1 atm = 1,013 bar = 1013 milibardır. Hava basıncı, yerden yüksekliğe, sıcaklığa ve hava akımlarının durumuna göre değişir. Hava basıncının 1033 milibarın altında düştüğü alanlara alçak basınç (siklon) alanları, 1033 milibarın üstüne çıktığı alanlara da yüksek basınç (antisiklon) alanları denir. Hava tabakalarının yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru hareketi rüzgârları oluşturur.

Canlıların doğal yaşamı sırasında kullanılan gazlar atmosferden (hava) sağlanır. Yerküreyi saran hava tabakası ağırlığından dolayı dokunduğu yüzeylere basınç yapar. Bu basınca açık hava basıncı denir. Bir cismin iki yüzünü iten basınç kuvvetleri birbirini dengeler. Bu yüzden açık hava basıncı hissedilmez. Hava basıncını ölçen araçlara barometre denir.

Kapalı bir kapta gaz molekülleri sürekli hareket hâlindedir. Hareketleri sırasında hem birbirlerine hem de kabın duvarlarına çarparlar. Bu nedenle her molekül gelişigüzel bir yol izler. Bu hareket, gazın bulunduğu ortama yayılmasını sağlar. Bir gazın basıncını ölçmek için manometre denilen düzenek kullanılır. Bir gazın basıncıyla hacmi arasında da ilişki vardır. Sabit sıcaklıktaki bir gaz kütlesinin basıncı büyürse, hacmi küçülür. Eğer basıncı küçülürse, hacmi büyür. Gazın basıncı 3 katına çıkarılacak olursa hacmi üçte birine düşer. Ancak her durumda basıncıyla hacminin çarpımı sabit kalır.

Gazlarda sıcaklık ve basınç arasında da bir ilişki vardır. Gazlar ısıtılırken basınç ve hacim sabit kalabilir. Sabit basınç altında ısıtılan gazın hacmi ve sabit hacim altında ısıtılan gazın basıncı büyür. Sabit basınç altında ısıtılan bir gaz kütlesinin hacmi Kelvin cinsinden sıcaklıkla doğru orantılıdır. Gazın sıcaklığı arttıkça hacmi de artar. Fakat, hacim (V)/sıcaklık (T) oranı sabit kalır. Bir gazın sıcaklığı azaldıkça gaz tanecikleri daha yavaş hareket eder. Sıcaklık -273°C olduğu anda maddenin molekül ya da atomları hareketsiz kalır. Bu sıcaklık, 0° Kelvin olarak gösterilir.

İLGİLİ KONULAR

Madde, Tulumba, Barometre