Alm. Druckerei und Drucktechnik, Fr. İmpression et sa technique, İng. Printing and its technology. Kelime ve resimlerin mekanik olarak mürekkep kullanılarak çoğaltılması. Baskı genellikle az miktarda kopya yerine çok miktarda çoğaltma şeklindedir. Medeniyet ve kültür, önemli ölçüde basılmış bilgilere dayandığı için, baskı önemli bir sanayi dalıdır. Önceleri bir sanat olarak telakki edilmekteydi. Bugün hala bu görüşte olan kimseler vardır.

Baskı tekniğinin ilk doğuşunun Çin ve Kore olduğu söylenirse de, bugünkü anlamda baskının 1450 civarında Almanya’da, Mainz’da Johann Gutenberg ile başladığı kabul edilir. Tekniğin doğuşu ile kitap daha ucuza imal edilebilmiş ve daha yaygın bir okuyucu tabakasına sunulmuştur. Daha önceleri Avrupa’da kitap çok az miktarda çoğaltıldığından, seçkin kimselerin eli altında bulunuyordu. Buna karşılık Osmanlıların ilme verdiği kıymet sebebiyle kitapları çoğaltan bir hattat sınıfı ortaya çıkmış ve kitapların çoğaltılması bunların geniş okuyucu tabakasına inmesini sağlamıştır. O zaman mahalle cami kütübhanelerinde bile çeşitli konularda kitaplara rastlamak mümkündü.

İlk baskı aletleri ahşap vidalı tipte olup, elle çalışmaktaydı. Bu aletle baskısı çıkacak bir düz levha mürekkeplendikten sonra üzerine nemli kağıt konmakta ve üstteki metal levha kağıda basılarak sonuç alınmaktaydı. Daha sonra ahşap yerine metal vidalar ve buhar kuvveti kullanılarak baskı aleti geliştirilmiştir. Rulo şeklindeki kağıdın kullanılması ve o baskının plaktan değil, dönen silindirden yapılması, diğer önemli gelişmelerdendir.

Esas olarak dört tip baskı şekli vardır. Bunlardan en eskisi olan harf baskı şeklidir. Basım bir yüzeyden dışarıya kabartılmış şekiller vasıtasıyla gerçekleştirilir. Bir diğer tür olan ofset litografide ise baskı, kimyasal muamele görmüş düz bir yüzeyden yapılır. Gravür tipi baskıda, asitli bir levha kullanılır. Diğer bir tür olan baskı tekniğinde basılacak kısımlar çukurlaştırılır ve daha sonra burada bulunan mürekkep ile baskı ortaya çıkar.

Bu baskı türleri büyüteçle inceleme sonucu anlaşılabilir. Harf baskısında kağıtla harf çevresinde bir ezilme görülür. Ofset ise böyle bir ezilme görülmediği gibi, baskıda bir renk düzgün yayılmış olur. Gravür baskısında harflerde testere dişi gibi köşelere rastlanır. Bu, bazan baskının kusuru olarak da kabul edilir. Son baskı türü ise parlak temiz baskının arzu edildiği yerlerde kullanılır.

Harf baskısı: İlk olarak kullanılan türdür. Ekonomik olup, çok çeşitli baskı ihtiyaçlarına cevap verebilir. Basımı istenen yüz hafifçe yukarı kaldırılır ve mürekkep sürülerek üzerine kağıt basılır. Küçük tipteki mektup başlığı, fatura, kartvizit ve reklam kağıtları gibi baskı işleri bu teknikle gerçekleştirilir.

Makinalara kesilmiş kağıt elle verilebildiği gibi, kağıdı otomatik alanları da mevcuttur. Saatte 2000-3000 arasında baskı, otomatik kağıt alımı ile yapılabilir. Rulo kağıt veriminde baskı yine düz levha ile yapılır. Ancak bu tür baskı günümüzde kaybolmaya yüz tutmuştur. Yerini hem kağıdı hem de baskı levhasını silindirde bulundurduğu baskı türüne bırakmıştır. Bu makinalara konan ilave katlama iç içe koyma düzenleri, gazete ve dergi, basımını çok sür’atli hale getirmiştir. 1930’larda ısıyla kuruyan mürekkepler getirilmiştir. Bu bütün gazete veya mecmuaların kısa zamanda basılıp hazırlanmasını mümkün kılmıştır. Isıyla kuruyan mürekkepler ısıtıldığı zaman buharlaşma ve geride kuru bir şekil bırakan bileşene sahiptir. Bu tür baskı tekniğinde kağıdın bir yüzü basıldıktan sonra gaz kullanan ısıtıcılardan geçilir. İkinci bir baskı biriminde kağıdın diğer yüzü basılır. “Yaş baskı” denilen diğer bir teknikte ise kurutma dört veya daha fazla rengin basılmasından sonra yapılır. Düz olmayan yüzeyler üzerine baskı yapılması halinde baskı levhalar lastik veya plastik olabilir. Buna “Fleksografi” de denilir.

Ofset baskısı: Litografik levha kullanılarak yapılan baskı tekniğidir. Bu işlem 1700’lerde Aloys S. Flelder tarafından ortaya çıkarılmıştır. Bu teknikte basılacak kısım mürekkebi kabul edecek, fakat suyu emmeyecek şekilde bir tür yağlı tebeşirden yapılır. Bu tekniğin en önemli tarafı basılacak ve basılmayacak kısımların aynı düzlemde olmasıdır. Farklılığı sadece farklı kimyasal madde ile muamele görmüş olmaktan gelmektedir. Düz baskı levha kullanıldığı gibi, modern baskı tekniğinde levha bir silindire sarılır. Levhanın daha önce resimleri mürekkeple kabul edilecek şekilde hazırlanmış olması gerekir. Bu silindir baskıdan önce üstü lastik olan bir silindir üzerinde yuvarlanarak mürekkep alması sağlanır. Daha sonra şekillere sahip bir silindir, başka bir silindir üzerinde yuvarlanarak mürekkepli resimin oraya geçmesi sağlanır. Son adımda, bir silindir kağıt üzerinde yuvarlanarak resim kağıda geçirilir.

Ofset tekniği 1950’lerin sonlarına doğru geliştirilmiş olup, rulo kağıdın kullanılmasını yaygınlaştırmıştır. Bu tür baskı, gazete ve mecmualar için uygun olmasına rağmen, sanat, takvim, kitap vb. gibi baskılar için kesilmiş kağıtlar kullanılmaktadır. Rulo türündeki baskı tekniğinde “yaş baskı” yapılırken, sayfa baskısında ise kurutmalı baskı kullanılır. Ofset baskısına benzeyen başka bir tür de sanat baskılarında kullanılır. Farklılık, kullanılan levha şeklindedir. Bu tür baskıda kullanılan levha, mürekkep kabul eden bir jelatin ile kaplıdır. Jelatinin ışığa karşı özelliğinden faydalanarak, mürekkep kabul etme hassası değiştirilebilir. Böylece resimdeki değişik tonlar elde edilir. Ancak bu çeşit levhalar normal ofset levhalarına göre daha az dayanıklıdır.

Gravür baskısı: 1800’lerde Avrupa’da gelişen bu teknik, gazetelerin bazı sayfalarının, katalog ve paket kağıtlarının basımında kullanılır. İşlem diğer baskı tekniklerine benzer. Basılacak kısımlar levhanın üzerinde oyuklar şeklinde bulunur. Levha veya silindir kullanılarak baskı yapılabilir. Kağıt geçerken buralardaki mürekkepleri çeker. Levha veya silindirin mürekkeplenmesi, bunların mürekkep silindiri üzerinde yuvarlanmasıyla olur. Daha sonra yapılacak bir silme, kağıda basılmayacak düz yüzeylerdeki mürekkebi alırken oyuk kısımlarındaki mürekkep kalır. Bu tür baskıda renkler kurutulduktan sonra birbiri üstüne basılır. Parlak ve koyu renkler kolaylıkla elde edilir.

Perde baskısı: Bu teknikte delikli plak gibi bir levha baskı için kullanılır. Başlıklı kısımlar basılarak şekli gösterir. Konan mürekkep boşluklu kısımlardan geçerek kağıda ulaşır. Elektronik devrelerin baskı ile elde edilmesinde bu tür teknik kullanılır. Çok mürekkeplerin gerekli olduğu baskı türü için pratiktir. Porselen ve cama da böyle baskı yapılır.

Renkli baskı: Birden fazla rengin basılmasıdır. Burada kağıt her renk için baskı birimlerinden bir kere geçer. İki renk kullanıldığından, birisi siyah, diğeri kırmızı veya yeşil olabilir. Üç ilave renk halinde ise, sarı, mavi-kırmızı ve yeşil-mavi renkleri kullanılır. Baskı levhaları fotoğrafik yolla hazırlanır. Renk ayrımı; kırmızı, yeşil ve mavi renk filitreleri kullanılarak yapılır. Dikkatli bir kontrol, bu üç renkte çok değişik tonların ortaya çıkmasını sağlar. Bir renk kurumadan bir diğeri üzerine basılabilir ve bu baskıyı hızlandırır. Her rengin basılmasında daha önce sözü edilen baskı tekniklerinden biri kullanılır.

Dizgi: Küçük tip baskılarda bugün yine ilk bulunan metotla baskı yürürlüktedir. Yazılacak yazının her harfi tek tek elle dizilir. Harfler kurşundan olup, çıkıntı yerleri harfin şeklini tayin eder. Herhangi bir mürekkepli silindir bu harflerin üzerinden geçerse, kağıda yazılar basılmış olur. Harfleri tek tek dizmek çok zaman alıcıdır. Bir kitapta yarım milyona yakın harf bulunur. Ayrıca harfler dizilirken normal bir yazının aynadaki görüntüsünü dizmek gerekir. Ters görünümlü bu yazıyı okumak ayrıca bir ustalık gerektirir.

Mekanik dizgi makinaları: Gazete ve magazin yazı harf dizgileri, makinada yapılması, işleri biraz kolaylaştırmıştır. Dizilecek yazı daktilo masasından ilgili tuşlara basılmak suretiyle yapılmaktadır. Harfler makina ile seçilip yerine konulmaktadır. Hatalar yine elle düzeltilebilmektedir. Yazar, yazıda herhangi bir değişiklik yapmak istese veya yazı sayfaya az bir farkla sığmasa, düzeltme için bütün satırları elden geçirmek gerekebilir. Bu işlem ise çok oyalayıcıdır.

Modern foto dizgi makinaları: Modern foto dizgi makinalarında daktilo edilen yazı son basılacağı şekliyle özel bir kağıt üzerine çıkar. İlk foto dizgi makinalarında harfler, fotoğraf filimleri halinde disklere dizilmiş olup, bir harfin tuşuna basıldığı zaman disk dönmeye başlar ve harf bulununca harfin görüntüsü ışığa hassas kağıt üzerine optik olarak basılır. Bu makinalarda hareket eden aksam olmadığı için ve hızlı olduğu için çok kullanışlıdır. Aynı harfler defalarca kullanılabilmekte ve optik olarak harf büyüklükleri seçilmektedir.

Bütün bu kolaylıklarına rağmen, foto dizgi makinası da netice olarak mekanik makina olup, makinada bulunmayan harf diski elle değiştirilmektedir. Halbuki modern foto dizgi makinalarında disklerin yerine kompüter hafızası ve projektörün yerini de görüntü ekranı almıştır. Harflerin şeklini bilgisayar hafızasında saklamakta, ne zaman tuşa basılarak çağırılırsa, ekranda gözükmektedir. Yazı ekranda tamamlanınca, ışığa hassas kağıt ekrana tutularak yazı kağıda geçirilebilmektedir. Son tip foto dizgi makinalarında ise, lazer ışını kullanılmaya başlanmıştır. Bu makinalarda ekranda gözüken yazılar, aynı zamanda lazer ışını ile kağıda yakma şeklinde kendiliğinden geçirilmektedir.

Modern foto dizgi makinalarında baskıya girecek yazı, son halini almadan önce bilgisayar baskı hafızasına alınır. Hatalı kısımlar veya ilave konulacak yazılar hafızadaki yazının tekrar ekrana çağrılması ile yazının istenilen kısımlarına müdahale etmek suretiyle yapılır. Son şekli aldığına kanaat getirilen yazılar, sabit disk hafızalara kaydedilir. Disk hafızaya alınan yazılar yine bilgisayar yardımı ile baskıya hazırlanır. Harf karakter seçimi, sayfaların diziliş biçimi, kısaltmalar gibi işlemler basit ve kolayca yapılır. Bu tür baskı hazırlanışı bilhassa esneklik özelliği sebebiyle gazetecilikte çok arzu edilen bir durumdadır. Çünkü gazetede yer ve zaman önemlidir. Son anda değişiklik gerektiren durumlar ortaya çıkabilmektedir. Modern dizgi makinaları, gazetenin sayfasını bir bütün olarak ekrana getirerek sayfaların hazırlanışına da sür’at kazandırır.

Renk ayrımı: Renk ayrımı yapan elektronik modern makinalarda lazer ışını önemli rol oynamaktadır. Renk ayrımı renkli resimlerin basılmasında kullanılan bir işlemdir. Bu her rengin, temel renkler denilen kırmızı, mavi, sarı ve siyah renklerin kullanılmasıyla basılabilme prensibine dayanır. Alışılmış olan metotta renkler, renk filitresi yardımıyla ayrılırlar. Elektronik analizde, bu işlem için bilgisayar kullanılır. Film üzerindeki renk ayrımı, lazer ışınları yardımıyla yapılır. Böylece ayırım diğer metodlara göre daha hızlı ve ucuz gerçekleştirilir.

Baskı levhaları renk ayrımından sonra, esas şeklindeki kırmızı, mavi ve sarı renk miktarlarını temsil etmek üzere hazırlanır. Baskı tekniğinde, bu levhalar, karşı gelen renklerle renklendirilir. Siyahın da işe alınmasıyla asıl renkler elde edilir.

Baskı tekniğini yoğun bir şekilde kullanan bazı gazetelerde tamamen bilgisayar ağırlıklı sistemler kullanılmaktadır. Böyle bir sistemde gazete muhabirleri haberlerini giriş terminallerinden doğrudan sistemin hafızasına geçirirler. Giriş terminalleri gazetenin ana binasında olduğu gibi, yüzlerce kilometre mesafede de olabilir. Ayrıca gazete muhabirleri tarafından hazırlanan magnetik teypler, doğrudan bilgisayara geçirilebilir. Kağıt çıkışlarda kontrolü sağlamak mümkün olabilir. Hatalar giriş terminallerden kolayca düzeltilebilir. Sayfa sekterleri muhabirlerden gelen haberleri toplayarak sayfa düzeni içine yerleştirirler. En sonunda, kontrol edilen ve son şekli verilen sayfanın baskıya hazır şekli bilgisayardan alınır.