Türkiye'nin petrol yatağı olarak bilinen bir ilimiz. Güneydoğu Anadolu bölgesinin Dicle bölümünde Bitlis, Muş, Diyarbakır, Mardin ve Siirt illeri arasında yer alır. Trafik numarısı 72'dir.

İsminin Menşei

İlin ilk adı Ela Khan idi. Bu isim zamanla telaffuz değişikliğine uğrayarak İluh şeklini almıştır. Daha sonra yakınından geçen Batman Çayı ismi buraya verilmiştir. Diğer bir rivayette burada yapılan petrol araştırmaları sırasında, kurulan ambar yerin çökmesi ile batmış, daha sonra İluh köyünü de içine alan bölgeye Batman ismi verilmiştir.

Tarihi

Batman'ın bilinen tarihi milattan önce beşinci asırda yaşayan Medlerle başlamaktadır. Bölgeye yerleşen Medler, Buraya Ela Khan ismini vererek uzun süre bağımsız olarak yaşadılar. Önce Büyük İskender'in istilasına uğrayan bölge, daha sonra sırasıyla Selepkoslar, Partlar, Romalılar, Sasaniler ve Bizans'ın hakimiyeti altında kaldı. 650'den sonra İslam mücahitleri bölgede görünmeye başladı. 1071 Malazgirt Zaferine kadar İslam orduları ile Bizans arasında el değiştiren bölge, bu zaferden sonra Türk hakimiyeti altına girdi. Artukluların merkezi olan bölge daha sonra Moğol,İlhanlı, Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Safevilerin eline geçti. Bilahare Yavuz Sultan Selim Han, Safevileri yenerek Batman havalisini Osmanlı topraklarına kattı.

1515'te Dördüncü Murad Han, Bağdat seferi sırasında büyük yararlılık gösteren Turhanoğlu Mahmud Paşaya bölgeyi timar olarak verdi.

İstiklal savaşı sırasında işgale uğramayan bölgede, 1950'den sonra petrolün çıkarılıp değerlendirilmesi ile büyük bir gelişme sağlandı ve Batman 1957'de ilçe merkezi oldu. 16.5.1990 tarihine kadar Siirt iline bağlı bir ilçe olarak kalan Batman, bu tarihten sonra il merkezi haline getirildi.

Fiziki Yapı

Batman ili topraklarının büyük kısmı dağlarla kaplıdır. Kuzeyinde Güneydoğu Torosları meydana getiren Güney Muş Dağları, Sason ve Kozluk ilçelerini tamamen kaplar. Bu bölgedeki en yüksek noktalar Sason Dağı (Aydınlık Dağı) (2973 m), Zupser Tepe (2721 m), Tanrıdağı Tepe (2044 m)dir. Sason Dağı aynı zamanda ilin en yüksek noktasıdır.

İlin en büyük ovası, il merkezinin bulunduğu Batman Ovasıdır. Ova, Batman Çayı Vadisi ve Dicle Vadisi ile birleşmeden önce genişleyen bölümde meydana gelmiştir. Batman Çayının taşıdığı alivyonlarla kaplı ve çok verimlidir. İlin diğer küçük ovası olan Beşiri, Batman Ovasına göre çok küçüktür. Garzan Çayının taşıdığı alivyonların birikmesiyle meydana gelmiştir.

İl akarsu yönünden fazla zengin değildir. Batman'ın güneyinden geçen Dicle Nehri ile Batman Çayı ilin iki önemli akarsuyudur. Batman Çayının meydana getirdiği vadi, Batman-Diyarbakır il sınırını çizer.

İklim ve Bitki Örtüsü

Batman ilinde genel anlamda Akdeniz iklim özellikleri görülmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise nisbeten ılık ve yağışlıdır. Yağışlar yükseklerde kar, ovalarda yağmur şeklindedir. Senelik ortalama sıcaklık 16°C, yağış miktarı ise 552 milimetredir. İl toprakları bozkırlarla kaplıdır. Buralarda bozkır bitkilerinden başka bitkiye rastlanmaz. Dağlık bölgelerde az olsa da meşelikler vardır.

Ekonomi

Batman'ın ekonomisi, Raman Dağında çıkarılan petrole dayanmaktadır. Türkiye'nin petrol ihtiyacının % 20'si bu bölgeden karşılanır. Petrolün bir kısmı Batman-İskenderun boru hattı ile Yumurtalık bölgesine gönderilmektedir. İlde petrol rafinerisinden başka büyük sanayi fabrikası yoktur. Tuğla fabrikaları, yem fabrikaları, mercimek işleme fabrikaları, çırçır fabrikaları, bisküvi fabrikaları özel sektöre ait olup, küçük işletmelerdir.

Tarım, Batman ve Beşiri ovalarında yapılmaktadır. Batman Ovası, ülkemizin sayılı verimli ovalarından biridir. Sulama yapılan alanlarda pamuk, tütün, tahıl, baklagiller ve meyve-sebze yetiştirilir. GAP bu bölgede de tarımın gelişmesinde büyük rol oynayacaktır. Dağlık bölgelerde büyükbaş hayvancılığı gelişmiştir.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Nüfus bakımından Türkiye'nin en hızlı gelişen bölgesidir. 1950'de nüfusu 915'ken, 1990 sayımında il merkezinin nüfusu 148.121 olmuştur. 1990 sayımına göre toplam nüfusu 345.070 olup, 194.458'i ilçe merkezlerinde, 150.612'si köylerde yaşamaktadır.

Örf ve adetleri: Batman bölgesinde tarih boyunca çeşitli milletler ve kültürler yaşamıştır. Malazgirt Zaferinden sonra buraya hakim olan Artuklular, bölgeyi Türkleştirmişlerdir. Bölge zamanla Türk İslam kültürü ile yoğrulmuş, diğer kültür ve milletlerin izi kaybolmuştur. Türk aşiretlerinin örf ve adetlerine bağlı hayat tarzları, birçok yerde halen devam etmektedir.

Eğitim: Batman'da ekonomik gelişmeye paralel olarak il merkezinde eğitimde de gelişmeler olmuştur. Fakat kırsal kesimde bu gelişme çok yavaştır. Okulu bulunmayan köy sayısı çoğunluktadır. İlde 53 ilkokul, 2 ortaokul, 2 ilköğretim okulu, 4 lise, 1 özel lise, 4 meslek lisesi, 1 meslek yüksek okulu vardır.

Ulaşım: Batman'ın şehir merkezinden Diyarbakır-Siirt karayolu ile Haydarpaşa-Kurtalan demiryolu hattı geçmektedir. Askeri amaçlı bir havaalanı mevcut olup, bazan sivil ulaşım hizmetinde de kullanılmaktadır.

İlçeleri

Batman'ın biri merkez olmak üzere altı ilçesi vardır.

Merkez: 1990 sayımına göre toplam nüfusu 169.755 olup, bunun 148.121'i ilçe merkezinde, 21.634'ü köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 26 köyü vardır. Yüzölçümü 498 km2 olup, nüfus yoğunluğu 341'dir.

İlçe toprakları yaklaşık 1000 m yükseklikte olan bir alanda yer alır. İlçenin batı sınırını çizen Batman çayı havzası verimli bir ovadır. İlçenin en yüksek noktası Raman Dağıdır (1263 m). Dicle Nehri, ilçenin Mardin sınırını çizer.

Ekonomisi petrol çıkarımı ve arıtımına dayalıdır. Türkiye'de petrolün büyük bölümü Raman Dağından çıkar. Köylerde yaşayanların temel geçim kaynağı tarımdır. Ovada en çok buğday, arpa ve pamuk yetiştirilir. Ayrıca mercimek, tütün ve üzüm de üretilir. Hayvancılık genelde göçebe aşiretler tarafından yapılır. Koyun ve kılkeçisi beslenir.

İlçe merkezi Raman Dağı eteklerinde düz bir alanda kurulmuştur. Petrol, ilçenin gelişmesinde ve kalkınmasında büyük rol oynamıştır. Diyarbakır-Kurtalan demiryolu ilçe merkezinden geçer. Batman belediyesi, 1955'te kurulmuştur.

Beşiri: 1990 sayımına göre toplam nüfusu 34.385 olup, 5202'si ilçe merkezinde, 29.183'ü köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 12, Oğuz bucağına bağlı 8 ve Beşpınar bucağına bağlı 15 köyü vardır. Yüzölçümü 586 km2 olup, nüfus yoğunluğu 59'dur.

İlçe toprakları, Diyarbakır havzasının uzantısı olan Güneydoğu Anadolu düzlüklerinde yer alır. İlçenin tek yükseltisi, Raman Dağıdır. Dağın yüksek kesimlerinde yaylalar vardır. İlçenin en önemli akarsuyu, Siirt sınırını çizen Yanarsu Çayıdır. Bu çayın vadisinin genişlediği yerde Beşiri Ovası yer alır.

Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Başlıca tarım ürünü buğdaydır. Ayrıca arpa, mercimek ve tütün yetiştirilir. İlçede bağcılık da yapılır. Hayvancılık daha çok göçebe aşiretler tarafından yapılır. En çok kıl keçisi ve koyun beslenir.

İlçe, Yanarsu Çayı vadisinde Batman-Siirt karayolu üzerindedir. İlçe belediyesi 1928'de kurulmuştur. Batman-Kurtalan demiryolu ilçe topraklarından geçer. Siirt'e bağlı ilçe iken, Batman'ın il olması üzerine buraya bağlanmıştır.

Gercüş: 1990 sayımına göre toplam nüfusu, 33.202 olup, 8226'sı ilçe merkezinde, 24.976'sı köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 38, Kayapınar bucağına bağlı 17 köyü vardır.

İlçe toprakları Mardin-Midyat eşiği olarak bilinen geniş ve yüksek bir platonun kuzeyinde yer alır. İlçenin en önemli akarsuyu olan Dicle, doğuda Siirt iliyle tabii sınırı çizer. Küçük akarsu boylarında dar ova düzlükleri vardır.

Ekonomisi hayvancılık ve tarıma dayalıdır. Akarsu vadilerinde meyvecilik yapılır. Başlıca tarım ürünleri, buğday, mercimek, arpa, nohut ve üzümdür.Hayvancılık daha çok mer'alarda yapılır. En çok sığır ve keçi beslenir. Süt, süt ürünleri, deri ve yapağı, hayvansal ürünler daha çok iç ticarete yöneliktir. El dokumacılığı yaygındır. İlçe merkezi Siirt-Mardin karayolu üzerinde dağlık bir arazide yer alır. Gercüş belediyesi 1926'da kurulmuştur. Mardin'e bağlı bir ilçe iken, Batman'ın il olması lüzerine buraya bağlanmıştır.

Hasankeyf: 1990 sayımına göre toplam nüfusu 11.421 olup, 4181'i ilçe merkezinde, 7240'ı köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 23 köyü vardır. Gercüş'e bağlı bucak merkezi iken, 1990'da ilçe oldu.

İlçe toprakları, geniş ve yüksek bir platonun üstünde yer alır. Kuzeyinde Yama Dağı, güneyinde Mardin Dağları vardır. Dicle Nehri Beşiri ile tabii sınırı çizer. Dicle Vadisinde geniş düzlükler vardır.

Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanır. Akarsu vadilerinde meyvecilik yapılır. Başlıca tarım ürünleri buğday, mercimek, nohut ve üzümdür. Hayvancılık, ekonomide önemli yer tutar. En çok sığır ve keçi beslenir. İlçe merkezi Dicle Nehri kıyısında kurulmuştur.

Kozluk: 1990 sayımına göre toplam nüfusu 64.222 olup, 22.283'ü ilçe merkezinde, 41.739'u köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 34, Fındık bucağına bağlı 22 köyü vardır.

İlçe topraklarının kuzeyinde Sapan Dağları, güneyinde ise dalgalı düzlükler yer alır. Garzan Çayı ve Sason Çayı tarafından derin biçimde parçalanmıştır.

Ekonomisi tarıma dayalıdır. Tarım daha çok akarsu boylarında yapılır. Başlıca tarım ürünleri, buğday, arpa, üzüm, tütün ve soğandır. Hayvancılıkla uğraşan göçmen aşiretler koyun ve kılkeçisi beslerler. Bu aşiretler aynı zamanda çadır, kilim ve meşhur Siirt battaniyeleri dokurlar. Tuzla Gölü yakınlarında kaya tuzu yatakları vardır.

İlçe merkezi, Diyarbakır-Siirt karayolunun 4 km kuzeyinde yer alır. 1938'de ilçe merkezi olmuş ve aynı yıl belediyesi kurulmuştur.

Sason: 1990 sayımına göre toplam nüfusu 32.085 olup, 6245'i ilçe merkezinde, 25.840'ı köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 20, Yücedağ bucağına bağlı 8 köyü vardır. Yüzölçümü 754 km2 olup, nüfus yoğunluğu 43'tür.

İlçe toprakları akarsular tarafından derin bir şekilde parçalandığı, Güneydoğu Toroslarla kaplı bir alanda yer alır. Başlıca yüksek noktaları Malato Tepesi (2973 m)ve Zupser Dağıdır (2721 m). Dağlar orman bakımından fakirdir. Dağlarda yer yer meşeliklere rastlanır. Dağlardan kaynaklanan sular, Dicle Nehrine dökülür. Önemli akarsuları Sason Çayı, Sarkan Çayı ve Gerzan Çayıdır. Dağların yüksek kesimlerinde hayvancılık yönünden önemli olan yaylalar vardır.

Ekonomisi hayvancılığa dayalıdır. Yaylacılık yoluyla kılkeçisi, koyun ve yöreye ait siyah yünlü Ankara keçisi beslenir. Ankara keçilerinden elde edilen yünlerle meşhur Siirt battaniyeleri yapılır. Arıcılık gelişmiş olup, balı meşhurdur. Tarıma elverişli alan az olduğu için, az miktarda tütün, buğday, arpa, üzüm, nar ve badem yetiştirilir.

İlçe merkezi Sason Çayı vadisinin güneyinde kurulmuştur. Eskiden Kabilcevaz ve Sasun isimleriyle bilinen ilçe gelişmemiştir. İlçe belediyesi 1937'de kurulmuştur.

Tarihi Eserler ve Turistik Yerleri

Batman ili, 1950'den sonra geliştiği için, tarihi ve turistik yerleri yok denecek kadar azdır. Jeoloji yapısında kalkerli yapı önemli yer tuttuğundan, çok sayıda mağara vardır. Bazı köylerde mağaralar ev, hayvan barınağı ve soğuk hava deposu olarak kullanılmaktadır. Kozluk ilçesinde tarihi eserler vardır.

Hızır Bey Camii:1512'de Sason Beyi Ebubekir Raski'nin oğlu Hızır Bey yaptırmıştır. Kozluk'ta olup, ilçenin en büyük camisidir.

İbrahim Bey Camii:1705'te Garzan aşiretinden İbrahim Beyin tamir ettirdiği caminin yapım tarihi ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Minare, geometrik motif ve kitabe kuşaklarıyla süslüdür. Kozluk ilçesindedir.