Alm. Fahne, Flagge (f), Fr. Oriflamme, Drapeau (m), İng. Flag. Devletleri temsil eden, renk ve şekli özelleştirilmiş olan dikdörtgen biçimindeki kumaş, milli alamet. Bayrak, bir milletin varlığının timsali, tarihinin hatırasıdır. Kıymeti pamuktan, atlastan, ipekten olmasına bağlı değildir. Onun kıymeti temsil ettiği milletin kıymeti ile ölçülür. Bayrak, devletin hakimiyetini, bağımsızlığını ve şerefini temsil eder ve bu sebepten saygı gösterilir.

Çok eski zamanlarda kurulan devletler, kavimler, bayrak veya bayrağa benzeyen semboller kullandılar. Eski Mısırlıların, Asurluların, İranlıların kendilerine has özellikleri olan bayrakları vardı. Hititler devrinde harp meydanlarına dikilen bayrak adı verilen sembollerin ise ayrı bir önemi vardı. Kullanılan sembol yere düşünce, savaşı kaybedip bozguna uğradığı anlaşılırdı. Çin’de, Hindistan’da, Roma İmparatorluğunda da bezler üzerine çeşitli minyatürlerin yer aldığı sembol bayraklar kullanılırdı. İslam devletlerinde de hicretin birinci yılından itibaren bayrak kullanılmaya başlanmıştır. Muhammed aleyhisselam hicretin birinci senesinde Şam’dan dönmekte olan Kureyş kafilelerinin üstüne gönderdiği hazret-i Hamza komutasındaki 30 kişilik kuvvete, kendi elleriyle bir mızrağın ucuna beyaz bir bez bağlayarak, hazret-i Ebu Mürsed’in eline vermişti. “Livau’l-Beyza” ismiyle anılan bu bayrak, Müslümanların ilk bayrağı, Ebu Mürsed de ilk bayraktarı olmuştur. Hayber Gazasına kadar İslam askeri kuvvetlerinin bayrağı bu bayrak olmuştur. Hayber’den sonra “Raye” denilen siyah bayrak kabul edilmiştir. Dört Büyük Halife Devrinde bayrak ve sancakların çeşitleri çoğalmıştır. Abbasi halifeleri de önceleri siyah, daha sonra beyaz bayrak kullanmışlardır. Halife Me’mun ise yeşil bayrağı kabul etmiştir.

Türklerin Müslüman olmalarından önce kurdukları devletlerde kullandıkları bayraklar hakkında çeşitli rivayetler vardır. Bunlardan İran ve Çin kaynakları siyahtan kırmızıya kadar, mavi, sarı, yeşil, beyaz çok çeşitli bayraklardan bahsetmektedir. Eski Türkler bir mızrağın ucuna bağlanarak elde tutulan ve genellikle ipekten mamul bu alametleri “batrak, badruk, bayrak” gibi isimlerle anmışlardır. Kesinleşmiş bilgiler olmamasına rağmen, Göktürklerin kurtbaşlı gök bayrak, Kırgızların kırmızı ve yeşil, Uygurların insan resimli, Büyük Hun İmparatorluğunun ejderha resimli koyu sarı, Avrupa Hunlarının kuş resimli beyaz, Akhunların üç yıldızlı beyaz bayraklar kullandıklarında tarihçilerin ittifakı vardır.

Türkler 9. asırda İslamiyeti kabul ettikten sonra da bayraklarında İslami motif ve unsurlar ön plana geçti. Bunun yanısıra milli motif ve semboller de bu bayraklarda yer almaya devam etti. İlk Müslüman Türk devletlerinden Gaznelilerin bayraklarında yeşil zemin üstüne beyaz hilal ve hüma resimleri vardı. Bundan başka siyah renkli özel bir devlet bayrağı da kullanmışlardır. Karahanlıların ise üzerinde “9 Tuğ” resmi bulunan turuncu renkli bayrakları vardı. Diğer Müslüman Türk devletlerinden, Harezmşahlar siyah, Babür İmparatorluğu kırmızı-sarı bayraklara sahib olmuşlardır. Büyük Timur İmparatorluğunun bayrağında mavi zemin üstüne üçgen şeklinde dizilmiş üç dolunay resmi vardı. Altınordu Devleti beyaz zeminli bayrağını ağzı yukarıya bakan “Kırmızı hilalle” süslemişti. Büyük Selçuklu İmparatorluğunun ilk yıllarında mavi zemin üstüne beyaz çift kartal sembolü ve siyah çizgili gerilmiş halde yay ve ok resimleri varken, daha sonra siyah renkli bayrak kullanılmıştır. Bu bayrak, Anadolu Selçukluları tarafından da benimsenmiştir. Ayrıca ileri gelen devlet adamlarının da çeşitli renk ve şekillerde bayrakları vardı. Bu müslüman Türk devletinde sefere çıkan komutanlara üzerine ejderha resmi işlenmiş ipek bayraklar verilirdi. Bunlar üstünde ayrıca o zamanın hükümdarlarının ismi de bulunurdu. Bu bayrakların tepelerinde alem olarak madeni hilal şekli yer alırdı.

Osmanlı İmparatorluğunun kurucusu Osman Gaziye Anadolu Selçuklu hükümdarı Gıyaseddin Mes’ud’un gönderdiği bayrak beyazdı. Bu bayrak Osmanlıların ilk bayrağı olmuştur. Osmanlılar 15. yüzyılda donanmada kırmızı, orduda beyaz bayrak kullandılar. Bu arada ordu içinde yeniçerilere ak, sipahilere kırmızı, orta ve aşağı bölüklere alaca, silahdarlara sarı bayrak verilmişti. Bunları bu gün de çeşitli ordu birliklerinde kullanılan “sancak” manasında almak daha doğru olur. Çünkü Osman Gaziden itibaren Kanuni devri de dahil olmak üzere hükümdarlara mahsus bayrak beyaz renkliydi. Kanuni devrinde beyaz, alaca, kırmızı ve sarı bayraklar arasına; siyah ve yeşil renkliler de ilave edildi.

Bunlardan beyaz ve kırmızı renkli olanlar hakimiyet alametidir. Çaldıran ve Mısır seferlerinde Yavuz Sultan Selim Hanın otağı önüne bu bayraklar dikilmiştir. Ayrıca Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlılara geçen Peygamber efendimizin bayraklarından “Sancak-ı şerif” çok büyük hürmet ve ihtimam gösterilerek asırlar boyu saklanmıştır. Bu mübarek sancak bugün Topkapı Sarayında mukaddes emanetler kısmında muhafaza edilmektedir.

İlk defa Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Seferinde kullanılan yeşil renkli bayrak, bu devirden sonra hemen her zaman sık sık kullanılmıştır. Barbaros Hayreddin Paşa ve Uluç Ali Reis de donanmalarına yeşil renkli bayrak asmışlardır.

Birinci Mahmud devrinde donanmada yeşil bayrak kabul edilmiş, Üçüncü Selim zamanında, bu renk kırmızıya çevrilerek hilal şeklinin yanına 8 köşeli bir yıldız ilave edilmiştir. Gene Üçüncü Selim’in Nizam-ı Cedid ordusu için kabul ettiği bayraklarda kırmızı renk ve biri ortada, diğerleri 4 köşede 5 tane sarı renkli hilal vardı. İkinci Mahmud devrinde her tarafa kırmızı zemin üzerinde ay yıldızlı bayraklar çekilmiştir. Bu devirde kurulan Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusuna ise ortasına Kelime-i Şehadet veya fetih ayetleri işlenmiş siyah bayraklar verilmiş, sancak ismiyle anılmıştır. Bunlar İkinci Meşrutiyet devrine kadar alay sancağı olarak kullanılmış, renkleri kırmızıya dönmüş sırma saçaklı ve bir yüzlerine hükümdar arması işlenmiştir.

Kırmızı zemin üzerine hilal ve yıldız bulunan bayrak, Osmanlılarda ilk defa 1793 yılında devletin resmi bayrağı olarak kabul edildi. Ancak bu bayraktaki yıldız 8 köşeliydi. 1842 yılında Abdülmecid Han zamanında yıldızın 5 köşeli olması kararlaştırılarak Osmanlı bayrağının şekli kesinleşti.

1 Kasım 1922’de saltanatın ilgası üzerine yalnız milli bayrak ve hilafet bayrağı bırakılmış, hükümdarlık bayrağı kaldırılmıştır.

Cumhuriyet devrinde ilk defa olarak 29 Mayıs 1936 tarihli ve 2994 sayılı kanunla Türk bayrağının şekli ve nisbetleri kesin olarak tesbit edilmiş, 28 Temmuz 1937 tarihli ve 2/7175 sayılı kararnameye ilişik 45 maddelik bir tüzük “Türk Bayrağı Nizamnamesi” ile de Türk bayrağının kullanılış şekli nizam altına alınmıştır.

Diğer taraftan bayrak, asırlar boyunca pekçok özel maksatlarla da kullanılmıştır. Mesela sarı bayrak bütün dünyada bulaşıcı hastalık işaretidir. Bir gemide bulaşıcı hastalık (sarı humma, kolera vb.) çıkınca sarı bayrak çekilir ve gemi karantinadan çıkıncaya kadar indirilmezdi. Donanma savaşı esnasında taraflardan birinin bayrağını indirmesi teslim olduğu manasına geliyordu. Spor faaliyetlerinde bir ülkenin bayrağı diğer ülkenin bayrağından yukarıya asılmışsa, o ülke başarı kazanmış demektir. Bu sebeple sulh zamanlarında iki dost ülkeden birinin bayrağını öbürünün bayrağından yukarı asması hakaret sayılır. Seyir halindeki gemilerin birbirleriyle karşılaştıklarında bayraklarını hafifçe indirip, tekrar yükseltmeleri selamlaşma işaretidir. Nitekim askeri törenlerde birlikler bir devlet başkanının veya denetleme subayının önünden geçerken alay filamalarını (bayraklarını) indirerek onu selamlarlar. Bir geminin bayrağını ters çevirip asması, tehlikede olduğunu göstermektedir. Gönderde yarıya kadar indirilmiş bayrak ise yas ifadesidir.

TÜRK BAYRAĞININ ÖLÇÜLERİ

G. Genişlik.

A. Dış ay merkezinin uçkurluktan mesafesi (1/2G)

B. Ayın dış dairesi kutru (1/2 G)

C. Ayın iç, dış merkezleri arası (0, 625 G)

D. Ayın iç dairesinin kutru (0,4 G)

E. Yıldız dairesinin ayın iç dairesinden olan mesafesi (1/3 G)

F. Yıldız dairesinin kutru (1/4 G)

L. Boy (1 tam 1/2 G)

M. Uçkurluk genişliği (1/30 G)