Bazalt (Basalte). - Gabro familyasının en bazik ve önemli bir taşı olup rengi siyah, homojen, yoğun ve ağır, dokusu mikrolitili veya bazen camsıdır. Bileşiminde şekilsiz maddelerle lâbrador ve anortit gibi bazik feldispatlar, ojit mikrolitleri, manyetit ve olivin habbeleri ve bazen de hornblent ve ilmenit bulunur. Lâbrador ve ojitin bazen büyük billur halinde bulunduğu da bilinmektedir.

Bazaltın siyah renkli ve ağır olması manyetitten ileri gelir; hatta manyetiti fazla olan bazaltlar genellikle magnetizma özeliğini gösterirler . Olivin , bazaltlarda yuvarlak yeşil tanecikler halinde bulunur ki taşın siyah yüzü üzerinde bunlar göz ile de ayırt edilebilir. Her bazaltta az çok olivin bulunur. Bazı bazaltlarda bu mineralin % 50 oranında bulunduğu da bilinmektedir. Mikroskopla olivin tanecikleri içinde çatlaklar ve pikotit enklüsyonları görülür. Hornblente ekseriya büyücek billurlar halinde yoğun bazaltlardan ziyade bazalt tüfleri içinde rastlanır, içinde fazla miktarda ve büyük düzgün billurlar halinde ojit bulunan bazaltlara büyük ojit billurlu bazalt denir. Trabzon'un batısında Akçaabat ile Vakfıkebir kazaları arasında bu çeşit bazaltlar vardır.

Bazı bazaltlarda jasp ve kalseduvan toprakları, zeolit ve kalsit mandelistaynları görülmektedir. Elemanları büyük olan bazaltlar doleritin bir türü addedilirler. Fakat bu iki kütle arasında araç teşkil eden diğer bazı taşlar da vardır. Bazaltın yoğunluğu 2,80-3 tür. Silis miktarı ise%48-50 dir.

Trakilit ( Trachylite ) ve Hiyalomdan ( Hyalomelane ) adları verilen camsı bazaltlar vardır ki bunlardan birincisi esmer renkli olup asitlerde erir, ikincisi ise sarı renkli ve asitlerde erimez. Bunlar asıl bazalt kütleleri içindeki boşlukları doldururlar . Mıkroskopik özelikleri bakımından obsidiyenlere çok benzerler ; bileşimlerinde daima olivin ve bir miktar su vardır.

Bazaltlar filon , dayk ve akıntı halinde bulunurlar. Bunların lâvları da fazla akışkandır. Bu taşların en karakteristik özelikleri, altıgen prizmalar halinde büyük kolonlar teşkil etmeleridir . Bu prizmalar çok defalar düzgün olurlar .

Prizmaların eksenleri daima soğuma yüzeyine dik olur. Bunlar magmanın soğuma ve büzülmesinden meydana gelmişlerdir. Mesela bir bazalt lavı akıntısının yüzeyi ile yere değen alt kısmı çabuk soğuyup şekilsiz cüruf halinde katılaşır; bu iki curuf kabuğunun arasında lâvlar bir müddet aktıktan sonra soğuyarak büzülürler. Büzülmeden dolayı bir gerilme , donmaya başlayan taşın içinde bir çok dikey çatlaklar meydana getirir . Bu çatlaklardan da prizmalar oluşur. Lâv kütlesi ne kadar homojen olursa çatlaklar ve dolayısı ile prizmalar da o kadar düzgün olur. Bazalt prizmalarının yüksekliği bazen 50 metreye kadar çıkar. Anadolunun bazı bazaltlı arazisinde de bu türlü prizmalar vardır. Bunların en güzelleri Gerede ile Kızılcanahmam arasında ve boyabat civarında Kurusaray' da bulunur

Bundan başka Doğu Anadolu'nun birçok yerlerinde ve bilhassa Diyarbakır, Bitlis ve Van vilâyetlerinin muhtelif yerlerinde bazalt sütunlarına rastlanmaktadır.

Bazaltların bileşiminde magnezyum ve demirli elemanlar serpantinize ve uralitize olabilirler. Sıcak memleketlerdeki bazaltlar ise yağmur sularının ve sıcaklığın etkisi ile ayrışarak bir nevi kırmızı ve killi toprak olan Lateritt (Lâterite) halini alırlar.

Anadolu'nun bazı volkanik arazisinin bir kısmı da bazaltlardan veya bazalt lâvlarından müteşekkildir . Boyabat, Kula Demirci, Tokat, Ünye, Siverek civarında, Diyarbakırda, Van gölünün kuzey ve doğusundaki dağlarda, Büyük Ağrı dağında.