Alm. Vereinte Nationen (f), Fr. Nations Unies (f), İng. United Nations. Dünyadaki milletleri bir araya getirip, barış ve güveni sağlamlaştırarak, politik, ekonomik, sosyal, kültürel meselelerin halli çin kurulmuş bir teşkilat.

Birinci Dünya Harbinden sonra buna benzer milletler cemiyeti kuruldu. Fakat düşünüldüğü şekilde görev yapamadı, zayıfladı ve İkinci Dünya Savaşının çıkmasına engel olamadı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Anglo Saxon devletlerinin öncülüğü ile 1942 yılında Almanya ve müttefikleri ile savaş halinde olan 51 devlet, Birleşmiş Milletler Beyannamesi adı ile bir belge hazırladı. Dumbarton’da 1944’te yapılan konferansta bu konu birleştirildi. Savaş bittikten sonra 25.4.1945’te San Fransisko’da büyük bir konferans toplandı. Türkiye de bu konferansa katıldı. Bu konferansın sonunda 26.6.1945 tarihinde Birleşmiş Milletler anayasası imzalandı. Devamlı bir teşkilat kurularak New York merkez oldu. İlk başlangıçta 51 üyesi bulunan teşkilatta bugün 179 ülke vardır (1992). Bu teşkilata girmek isteyen ülkeler, güvenlik konseyinin izni ve diğer bütün üye devletlerin girme onayından sonra üyeliğe kabul edilirler. Ancak güvenlik konseyinin devamlı üyeleri, bir ülkenin birliğe girmesini istemezlerse o ülke birliğe kabul edilmez.

Gayesi: Birliğe üye olan ülkeler arasındaki anlaşmazlıklara barış ve güvenliği tehlikeye sokmadan çare bulmak, şahsi hürriyeti ve insan haklarını korumaktır.

Birleşmiş Milletler prensiplerine göre; bütün üyeler eşit olup, BM Anayasası’na göre sorumluluklarını iyi niyetle yerine getirirler. Anlaşmazlıklar barışçı yollarla halledilerek, kuvvet kullanmaya başvurulmayacaktır. Üyelerin kendi milli hakları içinde bulunan işlerine karışılmıyacaktır. Bütün bunlara rağmen teşkilat bazı durumlarda etkili şekilde görev yapamadı. Güvenlik Konseyinde karar alınırken daimi üye 5 büyük devletin veto hakkının bulunması bunun başlıca sebebidir.

Birleşmiş Milletler Teşkilatının belli başlı 6 organı vardır. Bunlar, Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Konseyi, Milletlerarası Adalet Divanı, Sekreterya.

Genel Kurul: Bütün üyelerden meydana gelir. Her ülkenin bir oy hakkı vardır. Genel Kurul yıllık olağan toplantılar ile gerektiğinde olağanüstü toplantılar yapar. Her toplantıda bir başkan seçer. Olağan yıllık toplantılar her yılın eylül ayı ortasından aralık ayı ortasına kadar 13 hafta sürer ve New York’ta yapılır.

Güvenlik Konseyi: Dünya barışının korunması ve bozulması ile askeri ve milletlerarası güvenlik konularıyla uğraşır. Üye sayısı 15’tir. Bunlardan Amerika, İngiltere, Rusya, Fransa, Çin, daimi üyedir. Kalan 9 üye iki yıllık müddet için coğrafi durumlar gözönüne alınarak seçilir.

Ekonomik ve Sosyal Konsey: Genel Kurulca üç yıl süre ile seçilen 27 üyeden meydana gelir. Bu konsey, ekonomik, sosyal, kültürel, eğitim toplum sağlığı alanlarında faaliyet gösterir.

Vesayet Konseyi: Henüz devlet halini almamış bir kısım yerlerdeki insanların gelişmesinde, kendini idare edebilir hale gelmesinde gerekli tedbirler alır yardım eder.

Milletlerarası Adalet Divanı: Lahey’de bulunan devletler arasındaki anlaşmazlıklara bakan bir mahkemedir.

Sekreterya: Birleşmiş Milletlere üye devletlerin personelinden meydana gelen geniş bir teşkilattır. Sekreteryanın başında Genel Sekreter bulunur. Güvenlik Konseyinin tavsiyesi ile Genel Kurulca seçilir. Kuruluşundan beri BM Genel Sekreterliği yapanlar: Trygve Lie (Norveçli 1946-1953 arası), Dağ Hammerskjöld (İsveçli 1953-1961 arası), U-Thant (Burmalı 1961-1971 arası), Kurt Waldheim (Avusturyalı 1971-1981 arası), Perez de Cuellar (Meksikalı 1981-1991). Butros Gali (Mısırlı 1991-). Bunlardan başka bir de yardımcı organlar vardır. Genel Kurul veya Ekonomik ve Sosyal Konsey tarafından kurulurlar. Bunlar: Dünya Gıda Programı, Çocuklara Yardım Fonu, Mülteciler Yüksek Komiserliği, Eğitim ve Araştırma Enstitüsü, Sınai Kalkınma Teşkilatı, Ticaret ve Kalkınma Konferansı, Çevre Sorunları Programı, Üniversite, Nüfus Faaliyetleri Fonu, Uyuşturucu Maddeler Kontrol Fonu, Afet İşleri Yardım Dairesi Özel Fonu, Dünya Gıda Konseyi.

Bu ana organ ve yardımcılardan başka çok miktarda Birleşmiş Milletler İhtisas Kuruluşları da vardır.

Birleşmiş Milletler İhtisas Kuruluşları

Birleşmiş Milletlere bağlı olarak kurulmuş ve Onunla yakın münasebetleri olan, teşkilat üyesi ülkelerin bir çoğunun üyesi bulundukları çeşitli alanlardaki ihtisas kuruluşları vardır. Bunlar:

Milletlerarası Çalışma Teşkilatı (OITIZO): 1919’da bağımsız olarak kurulmuş, sonra Milletler Cemiyeti ile yakın alaka kurmuş ve Birleşmiş milletlerin kurulması ile onun ihtisas kuruluşlarından olmuştur. Merkezi Cenevre’dedir. Teşkilatın üye ülkelerden işçilerin çalışma şartlarına ve üye ülkeler arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak vb. gayeleri vardır. Dünyanın çeşitli yerlerinde teşkilatın mahalli büroları da bulunmaktadır.

Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO): 1946’da üye ülkeler ve dünya halkının sağlık şartlarının iyileştirilmesi gayesiyle merkezi Cenevre’de olmak üzere kurulan teşkilattır. Dünyanın çeşitli yerlerinde şubeleri bulunur. Bu teşkilatta Türk uzmanlar da görev yapmaktadır.

Dünya Bankası (Milletlerarası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD): 1944’te 44 ülkenin katıldığı ABD’de Bretton Woods Birleşmiş Milletler Para ve Maliye Konferansı sırasında kararlaştırılıp kurulan teşkilat.

Milletlererarası Para Fonu ( İMF): 1944 yılında ABD’de Bretton Woodse’da yapılan Birleşmiş Milletler Para ve Maliye Konferansına katılan 44 ülke tarafından kurulan milletlerarası önemli bir finans kuruluşu. (Bkz. İMF)

Dünya Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO): 1945 yılında, dünya gıda ve tarım durumu üzerine araştırmalar yapmak, bu konuda uzmanlararası toplantılar düzenlemek ve üye ülkelerin bu alandaki problemlerini halletmek gibi gayelerle kurulan teşkilattır. Merkezi Roma'dadır.

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO). (Bkz. UNESCO)

Milletlerarası Telekomünikasyon Teşkilatı (UITITU): 1947 Yılında dünya çapında telekominikasyon alanında işbirliğini sağlamak, teknik imkanları ve işletme kolaylıklarını geliştirmek gibi gayelerle kurulan teşkilat. Merkezi Cenevre'dedir.

Atom Enerjisi Ajansı (AIEA): 1957 yılında atom enerjisinin barışçı maksadlarla kullanılması hususunda üye ülkeler arasında işbirliğini ve koordinasyonu sağlamak gayesiyle kurulan teşkilat. Merkezi Viyana’da bulunmaktadır.

Dünya Posta Birliği (UPU): Dünya Posta Birliği ve kolaylıklarını temin etmek maksadıyla kurulmuş bir teşkilat. Merkezi Bern’dedir.

Dünya Meteoroloji Teşkilatı (DMM-WMO): Üye ülkelerin meteoroloji alanında işbirliği yapmak gayesiyle kurduğu bir teşkilat. Merkezi Cenevrede’dir.

Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komserliği (UNHCR): 1951’de dünya mültecilerini korumak ve onlara yeni ülkelerindeki ekonomik, sosyal ve hukuki problemlerinde yardımcı olmak gayesiyle kurulmuş bir teşkilat. Merkezi Cenevre’dedir.

Birleşmiş Milletler Sanayi Kalkınma Teşkilatı (UNIDO): 1970 yılında az gelişmiş ülkelerin sanayi alanında gelişmesine yardımcı olmak ve BM çerçevesinde sanayiye ait faaliyetleri koordine etmek gayesiyle kurulan teşkilattır. Merkezi Viyana’dadır.

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD): Gelişmekte olan ülkelerin problemleriyle ilgilenmeyi hedef tutan 1964’te Cenevre’de kurulan teşkilat.

Milletlerarası Sivil Havacılık Teşkilatı (OIAC): İkinci Dünya Savaşından sonra kurulan havacılıkla ilgili teşkilat. Merkezi Montreal’dedir.