Osmanlılar zamanında birçok din alimi yetiştirmiş olan asil bir Türk ailesi. Bostan Efendi, Bostanzade Mehmed Efendi ve Bostanzade Muhammed Efendi ailenin kıymetli üç alimidir.

Bostan Efendi

Bostanzadeler ailesinin atasıdır. Asıl adı Mustafa bin Muhammed’dir. Bostan Efendi ve Küçük Mustafa Efendi diye meşhur oldu. 1498 (H.903) senesinde İzmir’in Tire kazasında doğan Bostan Efendi ailesi tarafından tam bir İslami terbiye ile yetiştirildi. Sadık Efendi isminde bir zattan tecvid ve kıraat ilmini öğrendi. 1517 senesinde İstanbul’a gelerek çeşitli medreselerde ilim tahsil etti. Muhyiddin Fenari, Ahmed ibni Kemal Paşa, Çivizade Muhyiddin Efendi gibi devrin meşhur alimlerinden ilim öğrendi.

1528 senesinde tahsilini tamamladıktan sonra, Bursa Molla Yegan Medresesinde müderrisliğe başladı. 1537’de Tire Molla Arap Medresesine, 1542’de İstanbul Sahn-ı Seman (Fatih) Medreselerinden birine müderris tayin edildi. Bursa, Edirne ve İstanbul kadılıklarında bulundu. Anadolu Kazaskerliğine, kısa bir zaman sonra da Rumeli kazaskerliğine getirildi. 1551 senesinde emekliye ayrıldı. Emekli olduktan sonra kendisine çeşitli vazifeler verilen Bostan Efendi 1569 (H.976) senesi Ramazan ayında vefat etti. Cenaze namazını Şeyhülislam Ebussuud Efendi kıldırdı. Fatih Camii civarındaki Seyyid Emir Buhari hazretlerinin zaviye ve türbesinin yakınına defnedildi.

Birçok ilimde söz sahibi, ilmiyle amil, çok ibadet eden, faziletler ve güzel hasletler sahibi bir zat olan Bostan Efendiye memuriyeti zamanında, hased edip iftira edenler olmuşsa da yapılan araştırmalar, söylenen sözlerin uydurma ve iftira olduğunu ortaya koymuştur.

Eserleri:

1) Tefsiru Suretü’l-En’am, 2) Haşiyetün alel-Islah vel-İzah, 3) Haşiyetün ala Sadri’ş-Şeria, 4) Risaletün fil-Cüz’illezi la Yetecezza, 5) Risaletü’l-Kadai vel-Kader, 6) Necat-ül-Ahbab Tuhfetü Zevi’l-Elbab.

Bostanzade Mehmed Efendi

Bostan Mustafa Efendinin oğludur. 1535 (H.942) senesinde doğdu. 1598 (H.1007) senesinde İstanbul’da vefat etti. Bostanzade Mehmed Efendi diye meşhur oldu.

İlk tahsilini babası Bostan Efendiden gören Bostanzade Mehmed Efendi, Arapzade ve Kadızade’den ilim öğrendi. Gül Hoca Çelebi'nin derslerini takib ederek istifade etti. Akli ve nakli ilimlerde yetişip yüksek derecelere ulaştı. 1555 senesinde müderris oldu. İstanbul’da Eski İbrahim Paşa, Yeni Ali Paşa, Yavuz Selim ve Süleymaniye medreseleri ile Edirne Selimiye Medresesinde müderrislik yapıp ilim öğretti. Daha sonra sırasıyla, Şam, Bursa, Edirne kadılıklarında, Anadolu ve Rumeli kazaskerliklerinde bulundu. 1581 senesinde emekliye ayrıldı. 1583 senesinde Kahire Kadısı oldu. 1588’de tekrar Rumeli Kazaskerliğine getirildi. 1589 senesinde Şeyhülislamlık makamına tayin edildi. Bu vazifede üç sene bir ay kadar kaldıktan sonra tekrar emekliye ayrıldı. Zekeriyya Efendinin vefatı üzerine ikinci defa Şeyhülislamlık makamına getirildi. Sultan Üçüncü Mehmed Hanın sevgi ve iltifatını kazanan Bostanzade Mehmed Efendi Şeyhülislam iken 1598 senesinde vefat etti. Şehzadebaşı Camii bahçesinde cadde tarafında defnedildi.

Bostanzade Mehmed Efendi, toplam yedi sene on ay müddetle Şeyhülislamlık vazifesini adalet ve doğruluk üzere yürüttü. İlim ve irfan sahibi bir zattı. Akli ve nakli ilimlerde yüksek derece ve fıkıh ilminde özel ihtisas sahibiydi. Dili peltek olmasına rağmen iyi bir hatipti. Arapça, Farsça ve Türkçe şiirleri olan Bostanzade Mehmed Efendinin, Kanuni’nin ölümü üzerine yazdığı mersiyesi meşhurdur. İmam-ı Gazali hazretlerinin İhyaü’l-Ulum adlı eserini Türkçeye tercüme etmiştir. Fıkıh ilmine dair İbrahim bin Halebi’nin yazdığı Mülteka’l-Ebhur adlı eserini de şerh etti.

Bostanzade Muhammed Efendi

Bostanzade ailesinden yetişen diğer bir alimdir. Bostanzade Mehmed Efendinin oğludur. 1564 (H.972) senesinde İstanbul’da doğdu. 1625 (H.1034) senesinde İstanbul’da vefat etti. Küçük yaştan itibaren ilim tahsiline başlayan Bostanzade Muhammed Efendi akli ve nakli ilimleri tahsil edip, yüksek ilmi derecelere ulaştı. Tahsilini tamamladıktan sonra 1587 senesinde müderrisliğe başladı.

Atik Murad Paşa, Kalenderhane, Yavuz Selim ve Süleymaniye medreselerinde müderrislik yaptı. 1594’te Selanik Kadılığı vazifesine tayin edildi. Edirne, İstanbul, tekrar Selanik, Bursa, Kahire, tekrar İstanbul kadılıklarında bulundu. 1608’de Anadolu Kazaskerliğine, 1614’te Rumeli Kazaskerliğine yükseltildi. Bir sene sonra kendi isteğiyle emekliye ayrıldı. 1621 senesinde ikinci defa Anadolu, 1622’de Rumeli Kazaskerliklerine getirildi. Bir sene sonra bu vazifeden alındı. 1625 senesinde İstanbul’da vefat etti. Kayınpederi nişancı Mehmed Paşanın yaptırdığı caminin bahçesinde defnedildi.

Bostanzade Muhammed Efendi ilmiyle amil, güzel ahlak ve fazilet sahibi bir zattı. Arapça, Farsça ve Türkçe şiirleri vardır. Nesirde kudretli bir şahsiyet olup, tatlı dilli ve güler yüzlüydü. Cömertlik, yardımseverlik, yumuşak huyluluk ve tevazu sahibi olmak onun önde gelen hususiyetlerindendi.