dil ve edebiyât âlimi. Türkistan’ın Farâb şehrinde doğdu. İlk tahsilini Dîvân-ül-Edeb adlı eserin sâhibi ve dayısı Ebû İbrâhim İshâk Fârâbî’den aldı. Bağdat’a giderek Ebû Saîd Hasan bin Abdullah Merzubân Sayrâfî ve Ebû Ali Hasan bin Ahmed Fârisî’den ilim öğrendi. Arapça üzerindeki bilgilerini daha da ilerletmek, inceliklerine iyice vâkıf olmak için, şehirlerle temâsı olmayan, kabîlelerin arasına gidip, bir müddet onlarla berâber kaldı. Cezîre, Sûriye ve Hicaz’a gitti. Damgan’da Ebû Ali Hasan bin Ali’nin derslerine devâm etti. Meşhûr eseri Sihâh üzerinde ilk çalışmalarına burada başladı.

Kendisinden İsmâil bin Muhammed Nişâbûrî, Ebû Sehl Muhammed bin Ali Hirevî ve İbrâhim bin Sâlih Verrak gibi tanınmış birçok âlim ilim tahsil etti.

Hayâtının sonlarında Nişâbûr’a yerleşerek ilim öğretmeye ve kıymetli kitaplarını yazmaya başladı 1007 (H. 398) senesinde Nişâbûr’da vefât etti.

Eserleri:

Lügat ilminde Fîrûz Âbâdî’nin Kâmûsu’ ndan sonra en kıymetli eser olan Tâc-ül-Lüga ve Sıhâh-ül-Arabiyye’yi yazdı.

Bu kıymetli eserde kelimeler, asıllarının son harflerine ve son harfleri aynı olan kelimelerde birinci ve ikinci harflerine göre tertiplenerek karşılıkları yazılmıştır. Birçok şerhleri ve hâşiyeleri yapılmış olup Vankulu Lügatı ismiyle Türkçeye de tercüme edilmiştir.İbrâhim Müteferrika’nın matbaasında ilk basılan bu eserdir. Çok iyi bir hattat olan Cevherî, Kur’ân-ı kerîm ve kıymetli eserler yazarak, hat sanatının gelişmesinde mühim rol oynamış ve birçok kitap yazmıştır.

Kitâb-ı fi’l-Arûz, Kitâb-ül Mukaddime fin- Nahv diğer önemli eserlerindendir.