Alm. Staats-, Reichs-, Bundes-präsident (m), Fr. Président (m) de la République, İng. President of the republic. Cumhûriyet rejimi ile idâre edilen ülkelerde, umûmiyetle devlet başkanına verilen sıfat. Cumhurbaşkanı bâzı ülkelerde parlamento tarafından seçilir. Yalnızca devlet başkanıdır, hükûmet başkanı değildir (Türkiye’de olduğu gibi). Başkanlıkla yönetilen cumhûriyetlerde ise, devlet başkanı genel seçimle seçilir. Hem devlet hem de hükümet başkanıdır (ABD’de olduğu gibi).

Türkiye’de 1923’te Cumhûriyetin îlânı ile devlet başkanı “Cumhurbaşkanı” sıfatını almıştır. Devletin üç ana fonksiyonundan “Yürütme” hiyerarşisinin başında yer alan Cumhurbaşkanının statüsü, görev ve yetkileri 1982 Anayasası’nın 8, 101, 102, 103. maddeleriyle şu şekilde tesbit edilmiştir:

Cumhurbaşkanı, TBMM’de kırk yaşını doldurmuş ve yüksek öğrenim yapmış kendi üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliliğine sâhip Türk vatandaşları arasından yedi yıllık bir süre için seçilir.

Cumhurbaşkanlığına TBMM üyeleri dışından aday gösterilebilmesi, Meclis üye tam sayısının en az beşte birinin yazılı teklifi ile mümkündür.

Bir kimse iki defâ Cumhurbaşkanı seçilemez.

Cumhurbaşkanı seçilen kişinin varsa partisiyle ilişiği kesilir ve TBMM üyeliği sona erer.

Cumhurbaşkanı, TBMM üyelerince gizli oyla seçilir. TBMM toplantı hâlinde değilse hemen toplantıya çağrılır.

Cumhurbaşkanının görev süresinin dolmasından otuz gün önce veya Cumhurbaşkanlığı makâmının boşalmasından on gün sonra cumhurbaşkanlığı seçimine başlanır ve seçime başlama târihinden îtibâren, 30 gün içinde sonuçlandırılır. Bu sürenin ilk on günü içinde adayların Meclis Başkanlık Divanına bildirilmesi ve kalan yirmi gün içinde de seçimin tamamlanması gerekir.

En az üçer gün ara ile yapılacak oylamaların ilk ikisinde bir aday için üye tam sayısının üçte iki çoğunluk oyu sağlanamazsa üçüncü oylamaya geçilir. Üçüncü oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğunu sağlayan aday, cumhurbaşkanı seçilmiş olur. Bu oylamada da salt çoğunluk sağlanamazsa, en çok oy almış bulunan iki aday arasında dördüncü oylama yapılır. Bu oylamada da üye tam sayısının salt çoğunluğu ile cumhurbaşkanı seçilemediği takdirde derhal TBMM seçimleri yenilenir.

Seçilen yeni cumhurbaşkanı göreve başlayıncaya kadar, görev süresi dolan cumhurbaşkanı göreve devâm eder.

Cumhurbaşkanı devletin başıdır. Bu sıfatla Türkiye Cumhûriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder. Anayasanın uygulanmasını, devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını gözetir. Bu amaçlarla Anayasanın ilgili maddelerinde gösterilen şartlara uyarak yapacağı görev ve kullanacağı yetkiler şunlardır:

a) Yasama ile ilgili olanlar:Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü TBMM’de açılış konuşmasını yapmak, TBMM’yi gerektiğinde toplantıya çağırmak, kânunları tekrar görüşülmek üzere TBMM’ye geri göndermek, Anayasa değişikliklerine ilişkin kânunları gerekli gördüğü takdirde halk oyuna sunmak, kânunların, kânun hükmündeki kararnâmelerin, TBMM içtüzüğünün, tamâmının veya belirli hükümlerinin Anayasa’ya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesiyle Anayasa Mahkemesine iptal dâvâsı açmak, TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermek.

b) Yürütme alanına ilişkin olanları: Başbakanı atamak ve istifâsını kabul etmek, başbakanın teklifi üzerine bakanları atamak ve görevlerine son vermek. Gerekli gördüğü hâllerde Bakanlar Kuruluna başkanlık etmek veya Bakanlar Kurulu’nu başkanlığı altında toplantıya çağırmak, Türkiye Cumhûriyetine gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul etmek. Milletlerarası antlaşmaları onaylamak ve yayınlamak, TBMM adına Türk Silâhlı Kuvvetlerinin başkomutanlığını temsil etmek Türk Silahlı Kuvvetlerini kullanılmasına karar vermek, Genelkurmay Başkanını atamak, Millî Güvenlik Kurulunu toplantıya çağırmak ve bu kurula başkanlık etmek. Başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu kararıyle sıkıyönetim veya olağanüstü hâl îlân etmek ve kânun hükmünde kararnâme çıkarmak, kararnâmeleri imzâlamak. Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama durumunda olan hükümlülerden gerekli gördüklerinin cezâlarını hafifletmek veya kaldırmak. Devlet Denetleme Kurulunun üyelerini ve başkanını atamak. Devlet Denetleme Kuruluna inceleme, araştırma ve denetleme yaptırmak. Yükseköğretim Kurulu üyelerini, üniversite rektörlerini seçmek.

c) Yargı ile ilgili olanlar: Anayasa Mahkemesi üyelerini, Danıştay üyelerinin dörtte birini, Yargıtay, Cumhûriyet Başsavcısı ve Yargıtay Cumhûriyet Başsavcı vekilini, Askerî Yargıtay üyelerini, Askerî Yüksek Mahkemesi üyelerini, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek.

Cumhurbaşkanının Anayasa ve diğer kânunlarda Başbakan ve ilgili bakanın imzâlarına gerek olmaksızın tek başına yapabileceği belirtilen işlemleri dışındaki bütün kararlar, Başbakan ve ilgili bakanlarca imzâlanır. Bu kararlardan Başbakan ile ilgili bakanlar sorumludur.

Cumhurbaşkanının re’sen imzâladığı kararlar ve emirler aleyhine Anayasa Mahkemesi dâhil, yargı mercilerine başvurulamaz. Cumhurbaşkanı vatana ihânetten dolayı TBMM üye tam sayısının en az üçte birinin teklifi üzerine, üye tamsayısının en az dörtte üçünün vereceği kararla suçlandırılır.

Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde, görevine dönmesine kadar; ölüm, çekilme veya başka bir sebeple Cumhurbaşkanlığı makâmının boşalması hâlinde de yenisi seçilinceye kadar, TBMM Başkanı, Cumhurbaşkanlığına vekillik eder ve Cumhurbaşkanına âit yetkileri kullanır.

Türkiye Cumhûriyetinin Cumhurbaşkanları

M. Kemâl Atatürk 29 Ekim 1923 10 Kasım 1938

İsmet İnönü 11 Kasım 1938 22 Mayıs 1950

Celâl Bayar 22 Mayıs 1950 27 Mayıs 1960

Cemal Gürsel (Devlet Başkanı) 27 Mayıs 1960 15 Ekim 1961

Cemal Gürsel 16 Ekim 1961 28 Mart 1966

Cevdet Sunay 29 Mart 1966 28 Mart 1973

Fahri Korutürk 06 Nisan 1973 06 Nisan 1980

Kenan Evren (Devlet Başkanı) 18 Eylül 1980 08 Kasım 1982

Kenan Evren 09 Kasım 1982 09 Kasım 1989

Turgut Özal 09 Kasım 1989 17 Nisan 1993

Süleyman Demirel 1993