Alm. Seeverkehr (m), Fr. Trafic (m) maritime, İng. Navigation. Denizyolu ve vâsıtaları ile sağlanan ulaşım. Denizlerle uzak yakın irtibâtı olan devletlerin kurulup büyümeye başladığından beri, denizlerde hâkimiyet ve deniz ticâretinde üstünlük kurma çalışmaları, o devletlerin yaşamalarının devâmı için ana mesele olmuştur. Mîlâttan önce ve sonra o günün büyük devletlerinden pekçoğu deniz hâkimiyeti için mücâdele etmişler, çeşitli devirlerde kuvvetlerine göre hâkimiyeti uzun veya kısa zaman devâm ettirmişlerdir. Fenikeliler, Kartacalılar, Romalılar, Mısırlılar gibi.

Selçuklu Devletinin Anadolu sâhillerine hâkimiyetiyle ilk Türk tersâne ve donanması kuruldu. Çaka Beyle başlayan, Turgut Reis ve Barbaros Hayreddîn’le varılan Akdeniz hâkimiyeti, uzun seneler devâm etmiştir. Deniz ulaşımını karayollarındaki hâkimiyet, denetim ve emniyetle koruyan Türkler, dünyâ ticâret yollarını asırlarca ellerinde tutarak Akdeniz, Kızıldeniz ve Hint Okyanusunu birleştiren ticâretin hâkimi olmuşlardır. Deniz hâkimiyeti yanında hâkim olunan yerlerde ticârete de gereken değer verilmiştir. Deniz ticâreti ile uğraşanlara “gemi esnafı” denirdi. Gemiciler Loncasında gemi esnafından meydana gelen ve geçimlerini denizlerden sağlayan insanlar yer alırdı.

On dokuzuncu yüzyıl ortalarında başlayan deniz ticâretinin gelişmesiyle Bahriye Nezâretinden ayrılıp 1843 yılında Fevâid-i Osmâniye adı altında yolucu ve yük taşıyan Denizcilik Kuruluşu tüzel kişiliği oluşturulmuştur.

1857 yılında Şirket-i Hayriye adı altında Osmanlıların ilk yüz hisseli anonim şirketi kurulmuştur. Bu kuruluşlardan Şirket-i Hayriye Boğaçiçi’nde yolcu taşıma hizmetleri gösterirken Fevâid-i Osmâniye Marmara’da faaliyet göstermiştir. Daha sonra Fevâid-i Osmâniye Akdeniz ve Karadeniz’de vapur işletmeye başlamıştır. Bu şirket 1870’te İdâre-i Aziziye ve 1878’de İdârî Mahsusa adlarını alarak 1910 yılına kadar sürdürmüştür.

1910 yılında kurulan Osmanlı Seyr-i Sefâin İdâresi, Cumhuriyetin îlân edildiği döneme kadar görevini sürdürmüş, 1925 yılında Seyr-i Sefâin Müdüriyet-i Umûmîyesi adını almıştır. Bu târihe kadar Türk limanları arasında yolcu ve yük nakliyatı yapabilen yabancı gemilerin Türk sularında çalışmaları 1 Temmuz 1926’da yürürlüğe giren Kabotaj Kânunu ile son bulmuştur. Bu târih aynı zamanda deniz ulaşımının Türk gemilerinin eline geçmesi târihi sayılmaktadır. 1944’te Devlet Deniz Yolları ve Limanları İşletme Umum Müdürlüğü kurulmuştur. Bu arada kıyı güvenliğini sağlayan şirket satın alınmış, 94 yıllık mâzisi bulunan Şirket-i Hayriye de 1945’te Umum Müdürlüğe katılmıştır.

Denizcilik Bankası: Denizcilik Bankası TAO 10 Ağustos 1951 târihinde yürürlüğe giren 5842 sayılı Denizcilik Bankası TAO Kânunu ile özel hukuk hükümlerine tâbi bir anonim ortaklık kurulmuştur. Denizcilik Bankası Kuruluş Kânunu hükümlerine göre, “Türk sularında ve yabancı denizlerde ulaştırma işlerini ve bu işlerle ilgili her türlü teşebbüslerde bu kânunda gösterilen diğer hizmetleri yapmak ve bu kânunla husûsî hukuk hükümlerine göre idâre edilmek üzere” görevli ve yetkili kılınmıştır.

Bankanın görevleri şunlardır: Liman hizmetleri, karasularımızda can ve mal emniyeti hizmetleri, denizde gemi kurtarma hizmetleri, şehir hatları hizmetleri. Bu hizmetler bankaya görev olarak verilmiş olup, tekel hizmeti olarak yerine getirilmektedir.

1984 yılında Türkiye Denizcilik İşletmeleri ünvanı alan kuruluşun görevleri şunlardır:Liman hizmetleri, karasularımızda can ve mal emniyeti hizmetleri, denizde gemi kurtarma hizmetleri, şehir hatları hizmetleridir.

Deniz Yolları İşletmeleri, Filo

Mevcudu Gemiler

(1993)

Yolcu gemisi 4 adet

Feribot 9 adet

Toplam 13 adet

Filo Kapasitesi

Tonaj 545.600 ton

Yolcu 10.147 adet

Vâsıta 974 adet

Denizyolları işletmesi, Türkiye kıyılarında düzenli posta seferleri yaparak yolcu taşımakla görevli ve Türk ve yabancı sularda her türlü yolcu, yük ve araç nakliyatı yapmaya yetkilidir.

Şehir Hatları İşletmesi

Yolcu vapurları 66 adet

Araba vapuru 25 adet

Hizmet araçları 9 adet

Yakıt tankeri 2 adet

Toplam 102 adet

Filo Kapasitesi

Yolcu Vapurları

Tonaj 28.932 gros-ton

Yolcu 75.010 yaz

64.400 kış

Araba Vapurları

Tonaj 28.867 gros-ton

Yolcu 21.439 yaz

14.523 kış

Hatlar

A. Boğaz hattı:27 iskelesi mevcuttur.

B. Marmara hattı:Toplam 17 uğrak yeri vardır.

C. Haliç hattı: 8 İskelesi vardır.

D. İzmit hattı:Toplam 7 iskelesi vardır.

E. Araba vapur hattı:Toplam 15 iskelesi vardır.

Küçükçekmece-Trakya arasındaki hattın doğusunda kalan Marmara Bölgesi ile Karadeniz Boğazı ve Haliç’te 18 rüsum tonilatodan yukarı makinalı ve motorlu araçlarla yolcu nakli ve araba vapurları ile yük ve araç nakli işlerini şehir hatları işletmesi yapmakla görevlidir.

D. Demir Yolları İzmir (Körfez) İşletmesi:

Filo, 8 adet yolcu vapurundan meydana gelmiş olup, filo kapasitesi 8.068 yaz, 6.911 kış yolcudan ibârettir. Hattın toplam 6 iskelesi vardır.

D. Demir Yolları Van Gölü İşletmesi:

Filo mevcudu gemi sayısı 7 olup, bunların 4’ü tren ferisi, 2’si römork, 1’i de yük gemisidir.

Filo kapasitesi 960 adet yolcu ve 1800 ton yük feribot (11-15 yük vagonu veya 7 yolcu vagonu)

Liman İşletmeciliği Sektörü:

İşletilmekte Olan Limanlar

Limanlar Rıhtım Açık Kapalı Kapasite

Boyu(m) Saha(m2) Saha(m2) (ton)

________________________________________

İstanbul 2.016 269.571 ....89.903 1.800.000

Tekirdağ .418 8.476 (-) 365.000

İzmir 2.746 149.389 ...30.606 1.500.000

Kuşadası .239 (-) (-) 300.000

Antalya 1.880 426.532 ...3.007 730.000

Trabzon .714 130.981 ....6.046 700.000

Hopa .935 28.960 .3.000 500.000

Giresun .648 62.290 2.325 330.000

Ordu .165 6.089 (-) 220.000

Kıyı Emniyet İşletmesi

Kapasitesi

Fenerler 354 adet

Radyofor istasyon 3 adet

Sis düdüğü 15 adet

Sis çanı 4 adet

Işıklı şamandıra 31 adet

Işıksız şamandıra 20 adet

Racon 2 adet

Cankurtaran istasyonu 7 adet

Cankurtarma deniz mot. 25 adet

Cankurtarma deniz aracı 10 adet

Kıyı Emniyet İşletmesi Türkiye kıyılarında kurulmuş bulunan ve ileride kurulacak olan fenerleri, radyoforları, deniz işâretlerini, sis düdüklerini ve cankurtaran istasyonlarını tekel olarak işletmekle görevlidir.

Bu işletme, faaliyetinden faydalanan her türlü yerli ve yabancı bütün gemilerden milletlerarası kurallara göre gelir sağlamakta olup, ülke döviz kazancına katkıda bulunmaktadır.

Gemi Kurtarma İşletmesi

Filo mevcudu gemiler

Kurtarma gemisi 2 adet

Yangın gemisi 1 adet

Dalgıç romorkörü 1 adet

Gemi Kurtarma İşletmesi, Karadeniz’de Şile Feneri ile Karaburun Feneri arasındaki Türk karasuları ile Ege Denizinde Bozcaada ve İmroz Adası sâhilleri de dâhil olmak üzere Bababurnu ile Saroz Körfezinde Kilimli mevkii arasındaki Türk karasularında ve bu iki hudud arasında kalan Karadeniz ve Çanakkale Boğazları ile Marmara Denizi (İstanbul Boğazı dâhil) ve Akdeniz’de kazaya uğrayan savaş gemileri hâriç 300 rüsum tonilatodan yukarı gemilerin ve yüklerinin kurtarma ve yardım işlerini tekel olarak yapmakla görevlidir.

Türkiye Gemi Sanâyi A.Ş.:

1984 yılı sonunda uzmanlık alanlarına göre yeniden reorganize edilen faaliyetleri içinde tersânelerin çalışmaları Türkiye Gemi Sanâyi A.Ş. GenelMüdürlüğü tarafından gerçekleştirilmektedir.

Tersâneler:

1. Haliç Tersânesi (tersâne alanı: 75.000 m2)

2. Câmialtı Tersânesi (tersâne alanı: 72.000 m2)

3. İstinye Tersânesi (tersâne alanı: 26.214 m2)

4. Alaybey Tersânesi (hâlihazır: 70.000 m2, genişletildikten sonra: 80.000 m2)

5. Pendik Tersânesi (tersâne alanı: 953.000 m2)