Alm. Desinfektion, Fr. Desinfection, İng. Disinfection. Hastalık yapıcı mikroorganizmaların, insan vücûdunun dışında fiziksel ve kimyasal metodlarla öldürülmeleri işlemi. Dezenfeksiyon yapmaktan maksat, bütün mikroorganizmaların öldürülmesi değil, sâdece hastalıklara yol açanlarının öldürülmesidir. Bütün mikroorganizmaların öldürülmesi işlemine ise, sterilizasyon ismi verilmektedir.

Dezenfeksiyon işlemi; hastalık kaynakları olan insan ve hayvanların vücutlarından çıkan ve içlerinde hastalık yapıcı mikroplar bulunan bütün boşaltım ve salgı maddelerine, bunlarla bulaşmış çamaşır, elbise, eşya ve diğer malzemeye, bu mikroplarla kirlenmiş veya kirlenmiş olması ihtimâlibulunan ellere, yenilen, içilen maddelere ve bunlarla ilgili kaplara, gerekiyorsa hastanın yattığı odaya ve içindeki eşyâlara da uygulanır.

Dezenfeksiyon, bu işi ne gâye ile yapılacağını ve nasıl yapacağını bilen, bunları her hastalığın özelliklerine göre ayarlamasını öğrenmiş ve yetiştirilmiş personel tarafından yapılmalı; gerektiğinde uygulamak için lüzumlu malzeme ve vâsıtalar da el altında bulundurulmalıdır.

Bu işlem, hastalık kaynağının vücudundan çıkan zararlı mikropların çeşitli yollarla, sağlam kişilere bulaşmasını önleyen mühim bir engeldir. Bunun için dezenfeksiyon pratikte; günlük (yâni devamlı) ve nihâî (yâni son) olmak üzere iki şekilde uygulanır.

Günlük dezenfeksiyon: Bulaşıcı hastalığa yakalanmış olanların hastalıklarının devam ettiği ve dışarıya mikropları çıkarttıkları sürece, mikropları taşıyan her türlü salgı ve boşaltım maddelerinin, bunlar ile bulaşmış, kirlenmiş olan çamaşır, eşyâ ve diğer malzemelerin günü gününe dezenfeksiyonudur. Mikropların, hasta vücudundan dışarıya çıkar çıkmaz ve çevreye yayılmadan öldürülmesinden ibâret olan bu usûl, bulaşıcı hastalıkların önlenmesinde alınacak tedbirlerin en etkilisidir. Tifo, kolera, dizanteri, çocuk felci gibi dışardaki cansız vasıtalara da bulaşarak sağlamlara geçen hastalıklarda, hastalığı önlemenin temelini teşkil ettiği gibi, mikropları dayanıklı olması sebebiyle hem direkt, hem de dolaylı olarak bulaşan verem, difteri, çiçek, uyuz, kel için de çok mühimdir.

Son dezenfeksiyon: Hasta iyileştikten veya başka bir yere taşındıktan veya öldükten sonra hastalığı esnâsında bulaştırmış olduğu eşyâlara, gerekiyorsa odaya ve içindeki eşyâya son defâ uygulanan dezenfeksiyondur. Bu işlem özellikle, mikropları uzun süre çevre şartlarına dayanıklı olan verem, difteri, çiçek, menenjit gibi hastalıklar için önem arz eder.

Dezenfeksiyon işlemini ikiye ayırarak inceleyebiliriz:

1. Fizikî usûllerle dezenfeksiyon:

a) Kuru ısı:

Yakıp kül etmek: Kirli pansuman malzemelerine, çöplere vs. uygulanır. Alevden geçirmek: Düz ve pürüzsüz cam ve mâdenî eşya için uygulanır. Isıtılmış kuru hava: 160°- 180° de bozulmayan, cam ve mâdenî eşyâlar için uygundur. Etüvlerde yapılır.

b) Nemli ısı:

Kaynatma: 100°C’de 15-20 dakika kâfidir. Eşyanın suya tamâmen batmış olması lâzımdır. Suya soda veya tuz ilâvesi ile ısının 100°C’nin üzerine çıkartılması da mümkündür. Bu usûlle kaynamasına mahzur olmayan malzemeler dezenfekte edilir.

Pastörizasyon: Likit haldeki besin maddeleri için uygundur. Yüksek ısıda kısa süre bekletip, hemen soğutarak uygulanır. Özel cihazları vardır.

Buhar: Dezenfekte edilecek malzemelere havası boşaltılmış bir ortamda 100°C’nin üstünde hareket hâlindeki su buharı tatbik etmek sûretiyle yapılır. Bunun için Koch kazanları kullanılır. Basınçlı veya basınçsız uygulanabilir, ama basınçlı buhar daha emniyetlidir.

c) Işık:

Güneş ışınlarının dezenfektan tesirinden faydalanmak için halı ve benzeri eşyalar açık havada güneş ışınlarına arz edilebilir. Güneş, sayısız faydalarının yanısıra, tabiî bir dezenfeksiyon kaynağı olarak Allahü teâlâ tarafından insanların hizmetine sunulmuştur. Atalarımızın “Güneş girmeyen eve hekim girer!” sözü bu gerçeği anlatmaktadır. Sun’î olarak da güneşin saçtığı ışınlardan olan ultraviole ışınlarını yayan cihazlarla, ameliyathanelerin, hasta odalarının, toplantı ve konferans salonlarının havası dezenfekte edilebilir.

2. Kimyâsal maddelerle dezenfeksiyon: İyi bir dezenfektan madde; mikropları öldürebilmeli, suda eriyebilmeli, insanlara zararlı olmamalı, nüfuz kâbiliyeti fazla olmalı, tesiri sâbit olmalıdır. Kimyâsal dezenfektanlar kâfi miktarda, tekniğine ve tatbik süresine uygun olarak kullanılmalıdırlar.

Çeşitli kimyâsal maddeler şu şekilde uygulanırlar: Dezenfekte edilecek eşyâ ve malzemenin dezenfektan sıvılar içerisine batırılması; dezenfekte edilecek yüzeylere bu maddelerin bir tabaka hâlinde sürülmesi; dezenfektan sıvıların püskürtülmesi. Bütün bu işlemlerin etkili olabilmesi için dezenfektanların temizlenecek yer veya eşyâ ile en azından iki saat temâs etmesi şarttır.