din işlerini yürütmekle vazîfeli devlet dâiresi. Şer’iyye ve evkâf vekâletinin kaldırılmasından sonra 3 Mart 1924’te Diyânet İşleri Reisliği adıyla kuruldu. 22 Haziran 1965 senesinde kabul edilen Diyânet İşleri Başkanlığı kuruluş ve görevleri hakkında kânun yeniden düzenlendi. Bu kuruluş kânunu ise 26 Nisan 1976 târih ve 1982 sayılı kânunla önemli derecede değiştirildi. Ancak bu değişiklikler 18 Aralık 1979’da Anayasa mahkemesi tarafından iptâl edildi. Yeni bir düzenleme de yapılmadı.

Diyânet İşleri Başkanlığı, Başbakanlığa bağlı bir kuruluş olup, Başbakanın teklifiyle Cumhurbaşkanı tarafından tâyin edilir.

Bugünkü durumu 18 Temmuz 1984’te kadro kararnâmelerine göre çıkarılan Diyânet İşleri Başkanlığı Merkez ve Taşra Teşkilâtı Görev ve Çalışma Tâlimatları gereğince düzenlenmiştir.

Diyânet İşleri Başkanlığı Merkez Teşkilâtı, Başkanlık Makâmı, Danışma, Esas, Yardımcı Birimler ile Şûrâ, Kurul ve Komisyonlardan meydana gelmektedir.

Başkanlık Makâmı: Başkan, Başkan Yardımcıları, Başkanlık Bürosu, Basın ve Halkla İlişkiler Müşâvirliğinden kuruludur.

Danışma Birimleri: Diyânet İşleri Başkanlığı Teşkilâtının danışma birimleri Başkan adına her türlü teftiş, denetleme, inceleme işlemlerini yürüten Teftiş Kurulu, Başkanlığın her türlü hukuk işlerini yürüten Hukuk Müşâvirliği ve Teşkilâtın görev alanına giren konularda gerekli inceleme, araştırma, plân ve programları yapan, yapılan uygulama netîcelerini değerlendiren, Başkanlık ile Devlet Plânlama Teşkilâtı arasında Başkanlığı ilgilendiren konularda işbirliği sağlayan Araştırma ve Plânlama Başmüşâvirliğidir. Başmüşâvirliğe bağlı olarak Organizasyon ve Metod ile Plânlama Müşâvirlikleri bulunmaktadır.

Esas Birimler: Diyânet İşleri Başkanlığının en önemli kesimlerinden biri olan Esas Birimler, Din İşleri Yüksek Kurulu, Dînî Hizmetler Dâiresi, Olgunlaştırma Dâiresi ve Hac Dâiresinden meydana gelmektedir.

Yardımcı Birimler: Diyânet İşleri Başkanlığı’nın yardımcı birimleri; Personel Dâiresi, Koordinasyon ve Değerlendirme Dâiresi ve bunlara bağlı üniteler, Donatım Müdürlüğü, Dâire Tabibliği ile Sivil Savunma Uzmanlığıdır. Bu birimler Başkanlığın çalışmalarına yardımcı olabilmek için uzmanlık alanlarına giren görevleri yapmaktadırlar.

Şûrâ, Kurul ve Komisyonlar: Din Şûrâsı, Başbakanın çağrısı üzerine beş yılda bir Ankara’da toplanır. Diyânet İşleri Başkanının yönetiminde din adamlarından meydana getirilen Şûrâ’nın aldığı kararlar danışma niteliğindedir. Diyânet İşleri Başkanı, Daha önce Diyânet İşleri Başkanlığında ve Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığında bulunanlar ile Din İşleri Yüksek Kurulu Başkan ve üyeleri, Diyânet İşleri Başkan Yardımcıları, Dâire Başkanlığı ve Hukuk Müşâviri, Şûrâ’nın tabiî üyeleridir. Din İşleri Yüksek Kurulu üyeliğine atanacakların adaylığını, Aday Belirleme Kurulu yapar.

En kıdemli Başkan Yardımcısının Başkanlığında Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanı, Birinci Hukuk Müşâviri, Personel Dâiresi Başkanı ile Koordinasyon ve Değerlendirme Dâiresi Başkanından Yüksek Disiplin Kurulu meydana getirilmiştir. Merkez Disiplin Kurulu da; bir Başkan Yardımcısının başkanlığında, Dînî Hizmetler Dâiresi Başkan Yardımcısı, İkinci Hukuk Müşâviri, Personel Dâiresi Başkan Yardımcısı ile Koordinasyon ile Değerlendirme Dâiresi Raportöründen kurulur.

Diyânet İşleri Başkanlığı taşra teşkilâtı; il ve ilçe müftülükleriyle eğitim merkezlerinden meydana gelmektedir.

İl ve ilçelerde Diyânet İşleri Başkanlığını temsil eden müftülükler, bölgelerindeki dînî hizmetleri yöneten din görevlileri bulunmaktadır. İl müftüleri doğrudan doğruya Diyânet İşleri Başkanlarına, İlçe Müftüleri ise İl Müftülüklerine bağlıdır. İl ve İlçe Müftüleri bölgelerindeki din hizmetlerini, dînî kuruluşları yönetir ve din görevlilerinin hizmetlerini düzenleyip denetlerler.

Diyânet hizmetlerinin en iyi şekilde yürütülebilmesi için, teşkilâtın her kademesinde görev yapan personelin kendi görev dalında eğitilmesini ve mesleğe uyumlarını sağlamak, görev verimliliğini artırarak daha üst görevlere hazırlamak amacıyla kurulan “Eğitim Merkez”leri İstanbul, Bolu, Elazığ, Ankara ve Antalya’da bulunmaktadır. Eğitim merkezleri doğrudan Diyânet İşleri Başkanlığına bağlıdırlar.

Diyânet İşleri Başkanlığına bağlı, merkez ve taşra teşkilâtları dışında Türk işçilerinin yoğun olarak bulunduğu ülkelerde Yurtdışı Din Hizmetleri Müşâvirlikleri bulunmaktadır. Bu müşâvirlikler bulundukları bölgelerde din hizmetlerinin yürütülmesini sağlamaktadırlar.