Alm. Trockenlegung (f), Fr. Drainage (m), İng. Drainage. Bitkilere zararlı zemin ıslaklığını gidermek ve bu sûretle zemin yapısını ıslah edip, havalanmasını sağlamak, ayrıca rutubetten binaların korunması veya spor sahaları gibi dâimâ kuru tutulması îcâb eden yerlerde toprağa nüfuz eden yağmur sularının süratle uzaklaştırılarak çamur olmasını önlemek üzere yer altında suların akıtılmasını temin için yapılan tesisat.

Drenaj tesisleri: Birbirine parelel vaziyette birçok “emme boru” ile bunların getirdiği suları toplayan “ana boru” ve ana borulardan gelen suları alıp götüren ve ekseriya arazide tabiî olarak bulunan açık kanallardan teşekkül eder. Suların akabilmesi için en az 0.0005 meyil lâzımdır. Dren tesislerinde boruların çamurla dolmaması için minimum meyil, içinde akan suyun asgari sürati 0,15-0,20 m/s, ortalama 0,35 m/s olacak şekilde, en büyük meyil ise suların sürüklediği kumların, boruları aşındırmaması için, 1 m/s’yi aşmayacak şekilde tertiplenir.

Dren tesislerini, don tesirinden korumak için en az 1-1,20 m derinlikte döşemelidir. Yeraltı suyunun daha fazla indirilmesi istendiği takdirde boruların daha derine döşenmesi gerekir.

Bir diğer önemli husus ağaç ve bitki kökleri boru içinden akan suya uzanarak sistemi bozarlar. Bitki kökleri derz aralığından girerek içerde büyüme sonucu boruları tıkarlar. Bu takdirde asgarî derinliğin 1,5 m olması gerekir.

Ayrıca dren tesisatı için zararlı olduğundan borular civarındaki ağaçları kesmek veya tesisleri en az 20 m uzaktan geçirmekte fayda vardır.

Zararlı ıslaklığın meydana geliş sebepleri arasında fazla yağışlar, boşaltıcı kanalların bulunmaması veya yetersiz olması, akış imkânı eksikliği, yeraltı suyunun yüksek olması, akarsu ve kanallardan sızmalar, akarsularda meydana gelen taşkınlar, komşu arâziden gelen sular sayılabilir.

Drenaj Tipleri

1. Açık drenler: Hem sığ hem de derin olabilir ve iki tipin de drenajda muayyen bir kullanılışı vardır.

Sığ drenler esas olarak tarladaki fazla suyu akıtmak için kullanılmaktadır. Derinlikleri 0,60-1,20 m arasındadır ve toprağa, drenin derinliğine ve mevkiine tâbi olarak muhtelif tip kesitlerde olabilirler. Kış yağışlarının akıtılması ve böylece ilkbahar ekimi için toprak sathının kurutulması faydalı görülen sahalarda sığ drenler sulama arkları istikametine paralel olarak açılır. Sığ drenler ekseriyetle ekim ve hasat makinalarının aşabileceği kadar geniş ve hafif meyilli kenarlarla yapılır. Sulama suyunun verilişinin kontrolu güç olan sahalarda, tarlaların alt kenarlarında deşarj hendeklerinin yapılması lâzımdır.

Drenlerin derinliği düz göl vâdilerinde umumiyetle tahliye imkânlarına, arızalı dağlık sahalarda ise toprakların tabakalanmasına bağlıdır. En iyi neticeyi elde etmek için drenaj, toprağın su ihtiva eden tabakalarının içinden geçirilmemelidir. Fazla suyun dren içersine akmasını temin için, daha fazla geçirgen olan düşey tabakalar tesbit edilmelidir.

2. Kapalı drenler: Kapalı drenler, çalı ve çakıl doldurulmuş hendekler de dahil olmak üzere beton künk, kil künk ve fiber boru gibi îmâl edilmiş muhtelif cins boru sistemlerini ihtiva ederler. Kapalı drenler derinlik bakımından değişir, fakat sulanan sahalarda iyi bir drenaj yapılabilmesi için derenin dibi toprak sathından îtibâren 135 santimetreden az olmamalıdır. Kapalı drenlerin getirdikleri suyu boşaltabilmeleri için, uygun bir tahliye imkânı bulunması gerekir. Tahliye yeri genellikle açık bir drenden ibâret olup, bâzan bir pompa çukurda olabilir. Çukura drene edilen su, toprak sathındaki drenaj kanallarına pompalamakla tahliye edilebilir.

Drenajın Önemi

Drenaj yapılmayan alanlarda çeşitli sebeplerle meydana gelen fazla su sürekli olarak arâzide kalırsa, yetiştirilen bitkiler için faydalı olmaz, aksine umulmadık zararlar meydana getirebilir. Bitki için lüzumlu mineral ve tuzlar gereğinden fazla eriyeceğinden bitkide aşırı beslenme söz konusu olur. Aşırı beslenmenin de az beslenme kadar kötü olduğu bilinmektedir. Ayrıca su ile dolu zeminde, bitkilerin köklerinin ihtiyâcı olan, oksijen eksiktir. Özellikle bitki filiz verirken bu oksijen miktarı önemlidir. Drenajın gerekliliği bu durumda açıkça görülmektedir.

Drenaj yapılan alanlarda öncelikle bitkiler daha verimli hâle geleceklerdir. Gerektiği gibi beslenen bitkiler üreticilerin emeklerinin karşılığını almaları şeklinde ortaya çıkacaktır, iyi verim, bol mahsûl ve ekonomik rahatlık getirecektir.

Drenajın bunun yanında en önemli faydası da hiç şüphesiz sağlık yönünden olacaktır. Bataklıklar drene edildiği takdirde, bölge sağlık yönünde olumlu pekçok değişikliğin kaynağı olur. Sıtma hastalığı bu şekilde önlenebilir. Bunun yanında drenaj ile kurutulan bu alanlar tarıma açılarak bölge insanlarına yeni iş ve sosyal imkânlar sağlar. Bunun yanında diğer önemli bir husus da, drenaj ile zemin tuzunun kontrol edilmesidir. Sulama suyundaki tuz suyu zemin tarafından alınması veya buharlaşması sonucu zeminde kalarak oranı artar. Yapılacak drenajla, drenaj suyu bu tuzu çözerek yerinden uzaklaştırır.