Alm. Lippe (f), Fr. Levre (f), İng. Lip. Ağız boşluğunun ön duvarını yapan etli kısımlardan her biri. Alt ve üst çenede olmak üzere iki adet dudak vardır. Bunlar iki yanda birleşerek “dudak köşesi” denilen bir açı meydana getirirler. Dudaklar ağzı kapamaya, yiyecekleri almaya yardım ederler. Çeşitli hareketleriyle de sesleri ayarlarlar. Dudakların hareketini, dudak köşelerinden başlayarak dudakların çevresinde ve içinde yer alan yuvarlak kas, üçgen kas ve gülme kası sağlar. Yanakların devamından ibâret olan dudaklar, derinin ağız içi mukozasına geçiş yeridir. Dudaklarda üç ayrı bölge vardır:

Deri kısmı: Kıllı deri karakterinde olup keratinleşmiştir (sert boynuzsu tabaka ile kaplıdır).

Deri-mukoza kısmı: Deriden mukoza özelliğine geçen kısım.

Mukoza kısmı (nemli örtücü zar kısmı): Ağız mukozasının yer aldığı ve altındaki salgı bezlerinin salgıları ile nemlenen kısım.

Ağzın içinde üst dudağı ikiye bölen çizgi üzerinde ince bir dokuyla üst dudak üst çeneye tutunur. Buna “üst dudak gemi” denir. Aynı şekilde alt dudakta da bir “alt dudak gemi” vardır.

Hastalıkları: En çok rastlanan dudakların çatlamasıdır. Soğuk havalarda veya başka tesirler altında ortaya çıkarlar. Nemi arttırıcı merhemler iyileştirmede genellikle yeterli olur. Dudakların iç yüzündeki yaralar bir ağız iltihabının belirtisidir. Özellikle üst dudaktaki çıban ve yaralardaki mikroorganizmalar beyin zarlarına ulaşarak “menenjit” yapabilirler. Bundan başka nâdir de olsa frengi hastalığının yarası (şankr) dudaklarda olabilir.

Uçuk’a bir virüs sebeb olur. İnsandan insana bulaşabilir. İnsanların % 70-90 kadarı uçuk virüsü taşıyıcıdır. Genellikle kendi kendine birkaç günde iyileşir.

Dudak iltihâbı: Muhtelif sebeplerle husûle gelen dudağın iltihabî hastalığıdır. Isırmak, çekmek, iklim, güneş gibi fizikî tesirler, ilâçlar, ruj, diş macunları, takma dişler, tütün gibi kimyevî tesirler ve çeşitli bakteriler dudakların iltihaplanmasına sebeb olur. Ayrıca A1, B12, B2 vitaminlerinin eksikliği de dudak iltihâbına sebeb olabilir. Dudak iltihâbının sebebi tesbit edilirse bertaraf edilerek tedâvi yapılır. Nötr bir krem kullanılabilir. Tentürdiyot iyi netice verir. B2 vitamininin yüksek dozda kullanılması da iyi neticeler vermektedir.

Yüz felci vak’alarında dudaklar vazifelerini yeterli yapamaz. Bu durumda dudaklar iyi kapanmaz ve hastanın ağzından devamlı salya akar. Tek taraflı yüz felçlerinde dudakların simetrik hâli bozulur ve sağlam tarafa doğru kayarlar.

Tavşan dudağı: Anne karnında gelişen ceninde (embriyoda) üst dudak ve damak üç ayrı doku kitlesinin birleşmesinden meydana gelir. Alın bölgesinden aşağı doğru alın-burun uzantısı, her iki yandan orta çizgiye doğru da üst çene uzantıları ilerler. Alın burun uzantısı, üst dudağın ortasını, burnu, alnı ve sert damağın en ön kısmını yapar.

Üst çene uzantılarından biri veya her ikisi alın-burun uzantısıyla burun altında birleşmemesi hâlinde üst dudağın dış bölgesi orta kısmından ayrı kalır. Bu tip görünüşteki dudaklara “tavşan dudağı” denir. Yalnız sağda, yalnız solda veya iki taraflı olabilir.

Tedâvisi: Bir plastik cerrâhî uzmanı tarafından yapılır. Dudak ve damak bir arada yarıksa, bebek emmediğinden büyümesi gecikir. Çocuk bir yaşına kadar ameliyat edilmez. Ameliyat çocuk konuşmayı öğrenmeden yapılmalıdır. Şekil bozukluğu sâdece dudağa âitse ve çocuk emebiliyorsa ameliyata üç yaşından sonra başvurulabilir.