Güneş sistemindeki dokuz gezegen içinde Güneş'e en yakın üçüncü gezegen. Dünya'nın Güneş'e ortalama uzaklığı 149 597 000 km'dir. Güneş'in çevresindeki yörüngesini 365 gün ve 6 saatte döner. Bir başka deyişle saatteki hızı 107 000 km'dir. Dünya'nın ekvatordaki çapı 12 757 km'dir; kutuplardaki çapıysa 12 714 km'dir. Yani Dünya'nın biçimi tam bir küre değildir, kutuplarda basıktır. Bu şekle geoit denir.

Dünya'nın ekseni adı verilen doğrunun, dünyanın tam ortasından geçtiği kabul edilir. Bu eksenin, Dünya'yı kuzey ve güney kutup noktalarından deldiği varsayılır. Dünya'nın ekseni, Güneş'e doğru 23° 27' eğiktir.

Kutuplardan eşit uzaklıkta olacak şekilde merkezden geçen çizgi, ekvatorun yerini gösterir. Ekvator'un Dünya'nın en şişkin yerinden geçtiği kabul edilir. Eksenle ekvator düzlemi arasında 90°lik bir açı bulunur. Başlangıç paraleli olan ekvator, 0° ile gösterilir. Ekvatorun kuzey bölümüne kuzey yarım küre, güney bölümüne güney yarım küre denir. Ekvatorun uzunluğu, yani Dünya'nın ekvatordaki çevresi yaklaşık 40 000 km'dir.

Dünya, çeşitli katmanlardan oluşmuştur. Bu katmanlar dışarıdan içeriye doğru; atmosfer (gaz küre), litosfer (taş küre), pirosfer (ateş küre) ve barisfer (ağır küre)'dir. Dünya'nın yüz ölçümü 510 milyon km²dir. Bunun yaklaşık %71'i sular; geriye kalan %29'u karalarla kaplıdır. Büyük kara parçalarına kıt'a ya da ana kara adı verilir. Dünya'nın altı kıt'ası vardır. Bunlar, Asya, Amerika, Afrika, Avrupa, Antarktika ve Okyanusya'dır. En büyük kıt'a Asya'dır.

Bitki Örtüsü

Dünya farklı bitki örtülerinin olduğu bölgelere ayrılmıştır. Her bir bölgenin bitki örtüsü, o bölgenin iklimine ve yüzey şekillerine göre değişir. Kutup bölgelerinde ve ılıman kuşaktaki yüksek dağ tepelerinde bitki örtüsü seyrek ya da hiç yoktur. Ilıman kuşakta, yağış ve yüzey şekillerine göre değişik bitki örtüleri görülür. Ekvator bölgelerindeki sıcaklık ve nem, bu bölgede yağmur ormanlarının oluşmasına neden olur.

Bitki Örtüsü Çeşitleri

Tundra:

Yosun, ot, küçük çalı ve bodur ağaçlar tundra bitki örtüsünü oluşturur.

Maki:

Her mevsim yeşil, kışın yaprak dökmeyen, kısa boylu ağaç ve çalılar maki tipi bitki örtüsünü oluşturur.

Çöl:

Çöllerde bitki yetişmez; yalnızca yer altı suyu olan vahalarda yetişir.

Tropik Yağmur Ormanları:

Uzun ağaçlar ve gür bitki örtüsü tropik yağmur ormanlarında görülür.

Bozkır:

Yağışlarla birlikte yerleşip yaz aylarında sararan otlar ve çalılardan oluşan ağaçların seyrek olduğu bitki örtüsüdür.

Savan:

Yağış olduğunda gür ot; yer yer seyrek ya da toplu ağaçların olduğu bitki örtüsüdür.

Hareketleri:

Dünya'nın iki türlü hareketi vardır. Bunlar; kendi ekseni etrafındaki hareketi ve Güneş çevresindeki hareketidir.

Dünya'nın Kendi Ekseni Etrafındaki Hareketi ve Sonuçları

Dünya, kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru döner. Bir tam dönüşünü 24 saatte tamamlayan Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki bu hareketine günlük hareket adı verilir. Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki hareketi sonucunda şu özellikler ortaya çıkar:

1. Gece ve gündüz oluşur.

2. Gün içinde sıcaklık farkları meydana gelir.

3. Dünya'nın bir yanı aydınlıkken, öteki yanı karanlıktır.

4. Cisimlerin gün içerisinde gölge yönleri ve uzunlukları değişir.

5. Yerel saat farkları oluşur.

6. Dünya'nın ekseni etrafındaki dönüş hızı ekvatordan kutuplara doğru azalır.

7. Günlük rüzgârlar (meltemler) meydana gelir.

8. Günlük sıcaklık farkları nedeniyle kayalarda parçalanmalar (mekanik çözülme) meydana gelir.

9. Enlemlere ve mevsimlere göre geceyle gündüz uzunlukları değişir.

Dünya'nın Güneş Etrafındaki Hareketi ve Sonuçları

Dünya Güneş'in çevresindeki hareketini 365 gün 6 saatte tamamlar. Dünya kendi çevresinde dönerken aynı zamanda Güneş'in çevresinde de döner. Dünya'nın Güneş çevresinde izlediği yola yörünge denir. Bu yörüngenin yer aldığı hayali düzleme de yörünge düzlemi denir. Dünya'nın Güneş'in çevresindeki yörüngesi elips şeklindedir. Bu nedenle Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığı yıl içinde değişir. Dünya'nın Güneş'e en yakın olduğu tarih 3 Ocak, en uzak olduğu tarih de 4 Temmuz'dur. Dünya 3 Ocak'ta Güneş'e en yakın konumda olmasına rağmen kuzey yarım kürede kış, 4 Temmuz'da da Güneş'e uzak konumda olmasına karşın yaz mevsimi yaşanır. Bu durumun nedeni; Dünya'nın düz değil; yörünge düzlemine yaklaşık 23° 27' eğik olarak dönmesidir. Dünya'nın Güneş'e en yakın olduğu 3 Ocak tarihinde güneş ışınları güney yarım küreye dik açıyla geldiğinden yaz mevsimi, kuzey yarım kürede de kış mevsimi yaşanır. Dünya'nın Güneş çevresindeki konumu yıl içinde sürekli değişir. Bunun sonucunda Güneş ışınlarının dik açıyla geldiği enlemler de zamanla değişir.

Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketi sonucunda şu özellikler ortaya çıkar:

1. Mevsimler meydana gelir.

2. Mevsimler arasındaki sıcaklık farkları oluşur.

3. Mevsimlik rüzgârlar (musonlar) oluşur.

4. Ay ve Güneş tutulmaları meydana gelir.

Dünya'nın Oluşumu

Dünya'nın oluşumu hakkında farklı görüşler vardır. Bugün kabul edilen görüş şöyle özetlenebilir: Dünya kızgın bir gaz bulutu hâlindeyken, kendi ekseni etrafında hızla dönerek soğudu, hacmi küçüldü ve katılaştı. Milyonlarca yıl süren bu değişim sürecinden sonra bugünkü hâlini aldı. Yer altında sıcak su kaynaklarının bulunması ve volkanlardan sıcak lâvların püskürmesi bu görüşü desteklemektedir.

Dünya ve Zaman

Dünya, kendi ekseni etrafındaki dönüşünü 24 saatte tamamlar. Bu süreye bir gün denir. Dünya kendi ekseni çevresinde dönerken Güneş'e dönük olan kısımları güneş ışığı alarak aydınlanır ve günün gündüz saatleri yaşanır. Güneş ışığı almayan yerler de karanlıktır ve günün gece saatleri yaşanır. Dünya, Güneş etrafında dönerken kendine bir yol çizer. Bu yol onun yörüngesidir. Dünya, yörüngesini, 365 gün 6 saatte tamamlar. Buna, bir yıl denir. Dünya'nın ekseni yörünge düzlemine dik değildir. Bu nedenle Dünya'nın çeşitli yerleri, Güneş ışınlarını çeşitli zamanlarda değişik açılarla alır. Sonuç olarak da mevsimler oluşur.

Türkiye'nin de yer aldığı kuzey yarım küre, 21 Haziran'da Güneş'e dönüktür. Güneş ışınları tam dik olmasa bile ona yakın şekilde gelir. Bu durumda, Güneş ışınları bu yarım küreyi daha çok ısıtır. Bunun sonucu olarak kuzey yarım kürede mevsim yaz, güney yarım küredeyse kış olur. 23 Eylül'de Güneş ışınları ekvatora dik olarak gelir. Bunun sonucu olarak, 23 Eylül'de kuzey yarım kürede sonbahar, güney yarım küredeyse ilkbahar başlar. 23 Eylül'de, gece ve gündüz süreleri birbirine eşittir. 21 Aralık'ta güney yarım küre daha çok aydınlanır ve ısınır. Kuzey yarım küredeyse kış mevsimi başlar. 21 Aralık, kuzey yarım küre için en kısa gündür. 21 Mart'ta, Güneş ekvator bölgesi üzerindedir. 21 Mart'tan sonra güneş ışınları kuzey yarım küreye daha dik gelmeye başlar. Bunun sonucu olarak da, kuzey yarım kürede ilkbahar, güney yarım kürede de sonbahar başlar. Dünya Zamanı Dünya'da zaman kavramı uluslar arası bir standart olarak ve meridyenler esas alınarak hesaplanır. İngiltere'nin Greenwich kasabasından geçen meridyenin sıfırıncı meridyen olması nedeniyle bu nokta öğleyin saat 12 kabul edilir ve bu çizginin 7,5°C sağı ve solu bu zaman dilimine dâhil edilir. Bu meridyenin her 15°C doğusu için +1 saat, 15°C batısı için -1 saat, eklenerek o meridyen dilimi içerisinde bulunan bölgenin uluslar arası saati hesaplanır. Dünyada kimi ülke toprakları doğu batı doğrultusunda geniş yer kaplarlar. Bu konum, o ülke toprakları üzerinden daha fazla meridyen yayının geçişine neden olur. Böylece topraklarından birden fazla zaman dilimi geçen ülkeler zaman ayarlamalarında ülke genelinde birliği sağlamak adına tek bir zaman dilimini kullanmayı yeğlerler. Örneğin; +2 ve +3 zaman dilimlerine yayılmış olmasına rağmen Türkiye'nin tümü +2 zaman dilimi içerisinde kabul edilir.

İLGİLİ KONULAR

Ay, Yerkürenin Oluşumu, Su Küre (Hidrosfer), Hava Küre (Atmosfer), Taş Küre (Yerkabuğu, Litosfer), Ateş Küre (Manto, Pirosfer), Ağır Küre