Bana asla saplantılarınız olmadığını söylemeyin. Çoğumuzun var. "Ev yemeği" ve "Kamyoncu durakları" bunlara iyi birer örnek. Kimbilir, güneş batımında kaç kez ufka bakmış ve şöyle demişsinizdir: "Ah, göğe bakın; yarın güzel bir gün olacak." Ne demek istediğimi anlıyor musunuz? Burada yanlış olan önerme, gökyüzünün akşam vakti her kızıllaşmasını, güzel bir günün izleyeceği düşüncesidir. Aynı şey, bulutlu gökyüzü için de geçerli -her bulut ille de yağmur getirmez.

Kıyas yoluyla düşünüyor olmanız sizi doğru bir sonuca ulaştırsa bile, akıl yürütme şekliniz yine de güvenilmez olabilir. Örnek olarak, şöyle diyorsanız:

1-Tüm hayvanlar etoburdur.

2- Köpekler de hayvandır.

3- Bu nedenle, köpekler de etoburdur.

Burada, doğru bir sonuca varmış olabilirsiniz �evet, köpekler etoburdur. Fakat sizin bu düşüncenizde bir belirsizlik var, çünkü önerme yanlış. Bildiğiniz gibi, tüm hayvanlar etobur değillerdir.

Bu durum, sistemli düşünmenin doğasında var olan sorunlardan biridir. Kesin olarak bildiğiniz konular üzerinde düşünürken, kıyas tuzağı denen şeye düşmeniz zordur. Ama size pek aşina gelmeyen, oldukça yeni şeyler konusunda kafa yorarken, kendinizi kontrol etmeniz gerekiyor. Buna örnek olarak verdiğim, aşağıdaki iki kıyasa bakın ve cevap verin: Bunlardan hangisi belirgin bir şekilde yanlıştır? Yoksa, ikisi de mi yanlış? öyleyse, hangisini ilk önce fark ettiniz?

l-TümX'lerY'dir.

2-TümZ'lerY'dir.

3- Bu nedenle, bazı X'ler Z'dir.

1- Tüm köpekler hayvandır.

2-Tüm kediler hayvandır.

3- Bu yüzden, bazı köpekler kedidir.

Belki henüz fark edemediyseniz, bilin ki, bu iki kıyas birbirinin tümüyle aynı. İkincisinin yanlış olduğunu, üçüncü cümleyi okuyunca anladınız kuşkusuz. Fakat, birinci kıyas konusunda karar vermek için biraz daha zaman gerekli oldu, değil mi? Eğer öyleyse, işaret etmeye çalıştığım noktayı da anlamış olmalısınız.

Köpek ve kediler sizce tamdık-hayvanlar; onların ne olduğunu biliyorsunuz. Harflerle ifade edilen şeyler konusunda ise emin değilsiniz; onlar herhangi bir şeyin karşılığı olabilir, hatta kıyası doğru bir sonuca ulaştırabilirler ama, düşünce yine de yanlış olacaktır.

Deniek ki, kıyas yoluyla düşünüyor veya akıl yürütüyorsanız, eldeki bilgi ve gerçekleri kontrol etmeniz ve o kıyası oluşturan parçaları iyi anlamanız gerekiyor.

Burada yine, bunların önemsiz örnekler olduklarım düşünebilirsiniz ve size hak veririm. Ama onları kullanmaktan başka çarem yok. Zihninizi okuyup, özel düşünce ve sorunlarınızı öğrenebilecek durumda değilim; bu yüzden, böyle örnekler vermem gerekiyor. Amacım, bir işlemi size basitçe açıklamak. Bir kez bunu anladığınızda, kişisel sorunlarınıza veya düşüncelerinize uygulayıp uygulamama işi artık size kalıyor.