Alm. Inventar (n), Fr. Inventaire (m), İng. Inventory. Bir iktisâdî faaliyete konu, kıymetlerin belirli bir devre sonunda birer birer takibine, tartılmasına, ölçülmesine, sayılmasına ve bu zamanki râyiçlere göre bedellerinin takdirine âit işlemler.

Envanter, geniş mânâsı ile herhangi bir işletmenin muayyen bir târihteki varlıkları ile borçlarının sayılması ve değerlenmesi neticesinde bulunan kesin miktar ve kıymetlerin tafsilâtlı olarak tesbit edilmesi ve gösterilmesidir. Dar mânâsı ile ele alındığında ise envanter, yalnız mal stokunun veya mâmul ve yarı mâmüllerin veya ham madde ve malzemenin sayılarak değerlenmesini ifâde eder. Dar mânâda envanterin başlıca iki metodu bulunmaktadır. Bunlar sürekli envanter ve hesap devresi sonunda envanter alma metodlarıdır.

Türk Ticâret Kânunu’na göre, “Envanter çıkarmak; saymak, ölçmek, tartmak ve değerlendirmek yoluyla bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları kesin olarak ve ayrıntıları ile tesbit etmektir.” Mevcutlar, alacaklar ve borçlar işletmenin ekonomik değerlerini belirtir.

Vergi Usûl Kânunu’na göre, envanter çıkarmak; bilânço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek yoluyla kesin olarak ayrıntıları ile tesbit etmektir. Ticârî geleneklere göre, tartılması, sayılması ve ölçülmesi alışılmamış malların değerleri tahmînî olarak tesbit edilir. Mevcutlar, alacaklar ve borçlar işletmenin ekonomik değerlerini gösterir.

Envanter ile ilgili kânunlar: Bu kânunu düzenleyen T.T.K. 75’inci maddesi aynen şöyledir: “İlgililerin, işlemenin iktisâdî ve mâlî durumu hakkında mümkün olduğu kadar doğru bir fikir edebilmeleri için, envanter ve bilançoların ticârî esaslar gereğince eksiksiz açık ve kolay anlaşılır bir şekilde memleket parasına göre tanzimi lâzımdır. Bütün aktifler en çok bilanço gününde işletme için hâiz oldukları değer üzerinden kayıt olunur. Borsada kote edilen emtia ve kıymetler o günün borsa rayicine göre ve tahsil edilmeyen veya ihtilaflı bulunanlar müstesna olmak üzere, bütün alacaklar da îtibârî miktarlarına göre hesaplanır. Pasifler, hususiyle bütün borçlar, şarta bağlı veya vâdeli olsa bile, itibari değeri üzerinden hesaba geçilir. Ticâret şirketleriyle ticâret kurumlarını envanter ve bilançoları hakkındaki hususi hükümler mahfuzdur.”

Vergi Usûl Kânunu’nun 186’ıncı maddesinde şu tanım yapılmaktadır: “Envanter çıkartma; bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlendirmek sureti ile kesin bir şekilde ve müfredatlı olarak tesbit etmektir. Şu kadar ki, ticârî teâmüle göre tartılması, sayılması ve ölçülmesi mutad olmayan malların değerleri tahminen tesbit olunur. Mevcutlar, alacaklar ve boçlar, işletmeye dâhil iktisâdî kıymetleri ifâde eder.”

Envanter listelerinin sayfa üzerinden numaralanarak sıralanması, envanter tanzim târihine göre târihlenmesi, envanteri çıkaran memur ile teşebbüs sâhibi veya vekili tarafından imzalanması, aynen envanter defteri gibi saklanması gerekir. (V.U.K. 188’inci madde)

Türk Ticâret Kânunu’nun 72’nci maddesi, envanterin yapılacağı zamanı ve iş yılını şöyle tanımlamaktadır: “Envanter defterine, işletmenin açılış târihinde ve müteâkiben her iş yılı sonunda çıkarılan envanterler ve bilançolar kaydolunur. İş yılı altı aydan az oniki aydan çok olamaz. Kânunda aksine hüküm olmadıkça, iş yılı sonu için çıkarılacak envanter ve bilançoların gelecek iş yılının ilk üç ayı içinde tamamlanmış olması lâzımdır.”

Envanter ve bilançoların Türk Lirası değer birimi ile düzenlenmesi gerekir (V.U.K. 190).

“Envanter defterine geçirilen envanter ve bilanço tacir, kollektif ve komandit şirketlerde hudutsuz olarak mesul olan bütün ortaklar donatma iştiraklerinde bütün donatanlar ve tacir sıfatına haiz olan diğer şirket ve kurumlarda idare işlerine selahiyetli olan kimseler tarafından imza ve notere ibraz olunur.” (T.T.K. m. 66, V.U. K. m. 215).