Vücudun dış ve iç kısımlarıyla organların yüzeyini kaplayan bir örtü dokusudur. Epitel doku aynı zamanda farklılaşarak salgı meydana getirir. (Epitel doku embriyonun ektoderm, endoderm ve mezoderm tabakasından meydana gelir.

Görevleri ->

1- Koruma görevi (deri)

2- Absarbsiyon görevi (ince bağırsakta)

3- Salgı görevi (bezler)

4- Duyu alma görevi (Nöroepitel)

5- Kasılma görevi (Miyoepitel -> bezlerin üzerinde bulunur.)

6- Eksresyon görevi (boşalma -> böbreklerde)

7- Taşıma görevi (Endotelyumda -> damar içi döşeyen Epitel)

8- Suyun kaybını önler.

Genel özellikleri -> Epitel hücreleri birbirine sıkı sıkıya bağlanmıştır. Hücreler arasında boşluk yoktur yada çok az bir aralık vardır.

Hücreler arasında kılcal damarlar bulunmadığı için beslenmeleri difüzyon yolu iledir. Hücreler için gerekli besin Epitel doku altındaki bağ dokuda bulunan kılcallar tarafından sağlanır.

Bütün Epitel hücreleri bazal lamina üzerine oturur.

(Epitel hücrelerinin yüzeyleri oldukça gelişmiştir. Örn: bir bağırsak epitelini ele aldığımızda Apikal, lateral, bazal yüzey olmak üzere 3 farklı yüzey bulunur. Epitel hücreleri yan yüzeyleriyle birbirine sıkı sıkıya bağlanmışlardır. Hücreler arsında kohezyon kuvveti çok fazladır. Bundan dolayı gerilime ve basınca karşı çok dayanıklıdır. Hücreleri bu şekilde birbirine bağlayan kuvvet hücre zarının üzerinde bulunan glikokalirdir. Buradan glikoprotein sentezlenir ve CA+ iyonları da bu kuvvetin oluşmasında etkilidir. Hücreler yaşlandıkça bu bağlantı zayıflar.)

Epitel hücrelerinin Apikal yüzeyinde bulunan morfolojik yapılar şunlardır;

a) Mikrovilluslar -> Epitel hücrelerinin serbest yüzeyinde bulunan stoplazmik uzantılardır. Sıvı materyal taşıyan Epitel hücrelerinde ve Absarbsiyon yapan Epitel hücrelerinde bulunur. İçinde bulunan aktin filosant mikrovilluskarın daha dik, birbirine paralel durmasını sağlar. Aynı zamanda kısmen neden Absarbsiyon kolaylaştırır.

b) Stareocilia -> Erkek üreme organı olan epidiydimiste ve kulakta duyu kılları olarak bulunur. (reseptör görevi yapar.)

c) Cilia -> plazma zarının bir uzantısıdır. İç yapısında 9+2 olan mikrotopcuklardan oluşmuştur.

Laterol yüzeyindeki morfolojik yapılar şunlardır;

Zonula ocaludens -> Kapalı temas bölgesi, iki hücre arasındaki sıkı bağlantı bölgesidir.

Zonula adheens -> Açık temas bölgesi interseluler kısmında düşük elektrodens materyal bulunur. Bu madde 2 hücre zarını birbirine bağlar.

Desmosom -> 2 komşu Epitel hücreler arasındaki bağlantı bölgesi 2 zar arasındaki aralık oldukça belirgindir. Birleşme yerinde komşu hücre zarlarında boşluk olarak isimlendirilen kalınlaşma meydana gelmiştir. Bağ doku üzerinden sitoplazmaya doğru uzanan tonoflament denilen yapılar bulunur. Tonofilorent hücrelere desteklik eder.

Hemidesmosom -> Yarıdesmosom. Epitel hücrelerin loterol yüzeylerin bazala yakın yerlerinde ve bazal plazma zarı üzerinde bulunur. Plazma zarını bazal laminaya bağlar.

Gop junction -> 2 hücrenin elektriksel olarak bağlandığı yerlerdir. Delikler bulunduğu için delikli geçit bölgeleri de denir.

Bazal plazma zarında bulunan yapılar olarak plazma zarı katlamalarını görmekteyiz. Bağırsak epitelinde ve iyon geçicinin fazla olduğu hücrelerde görülür.

Bazal mambran -> Kollogen tip IV proteinleri laminin ve heporon sülfattan oluşur. Bazal lamina altında bulunan bağ dokuya Kollogen tip VII olurdu. Bilinen ve protein yapısındaki filorillerle bağlıdır.

Epidermis bez hücreleri, solunum, üreme, eridotelyum sindirim kanalı Epitel hücrelerinin altında, kas hücreleri,yağ doku ve shwan hücreleri etrafında bulunur. Akciğer ve böbrek planorulus epitelleri arasında bazal lamina bulunur.

–Görevi1- Epitel doku ile bağ doku arasındaki monomolekül değişimini düzenler.

2- Hücrelere desteklik etmek

3- Bu hücrelerin düzenini, hareketini kontrol etmek

4- Kas hücreleri arasında bazal lamina yeni bir sinir-kas bağlantısı oluşturur.

Bazal lamina tabakası epitel, kası adipoz ve shwan hücreleri tarafından salınır.

A) Örtü epiteli

3 kısımda incelenir.

Tek tabakalı epitel

Tek tabakalı yassı epitel

Tek sıralı yassı hücrelerden oluşmuştur.

Çekirdekleri yassıdır.

Damar içini örten Endotelyumda, vücut boşluğunu örten mezotelyum da

Taşımada önemli rol oynar

Tek tabakalı kübik epitel

Hücrelerin eni boyu birbirine yakındır

Çekirdekleri küreseldir.

Troid bezinde, böbrekte, tükürük bezinde, ovaryumun serbest yüzeyinde, retinanın pigmentli epitelinde rastlanır.

Görevi koruma ve salgı yapmaktır.

Tek tabakalı prizmatik epitel

Hücrelerin boyu eninden fazladır.

Çekirdekleri oval ve bazala yakındır.

Bazal ve Apikal olmak üzere 2 tür faaliyeti vardır.

Bazal faaliyette -> hücre sentez işlerini

Apikal faaliyette -> hücre sekresyon işini yaparlar.

Sekresyon hücre tipine göre yağ sentezledikçe dışarıya gönderir. (Pankreasta)

yağ da hücre de biriktirip sonrada hepsini birden dışarıya boşaltır. (Goblet hücresi)

Silli veya silsiz olabilirler.

Silli olana solunum sisteminde silsiz olana da midede rastlanır.

Üzerinde Mikrovilluslar bulunur.

Görevi koruma, Absarbsiyon ve salgı yapmaktır.

Salgı olarak mukus salgılar. Mukus kaygan ve glikoprotein yapıdadır. Görevi de hücre yüzeyini korumaktır.

Yalancı tabakalı epitel

Tek tabakalı epitelle çok tabakalı epitel arasında geçit tipi oluşturur. Hücrelerin hepsi bazalların üzerine oturur. Ancak bazı hücreler yüzeye kadar çıkamaz ve diğer hücreler arasına sıkışır alır. Prizmatik hücreleri silli olan bu epitel hücreleri arasında Goblet hücreleri bulunur. Bu hücrelerin kısa ve muntazam olmayan Mikrovilluslar vardı. Goblet hücreleri salgılarını biriktirdikten sonra dışarıya bıraktığı için hücrenin Apikal tarafı şişkinleşerek kadeh görünümünü alır. Bunun için bu hücrelere kadeh hücreleri de denir. Goblet hücrelerinin salgısı olan mukus bulunduğu yer olan trakenin içini devamlı nemli ve kaygan tutar.

Yalancı tabakalı epitele büyük solunum yollarında bulunan burun boşluğunda, gözyaşı bezlerinde, silsiz yalancı tabakalı epitele büyük tükürük bezlerinin boşaltma kanallarında rastlanır.

Bu tabakanın görevi koruma, salgı ve havadan gelen portikillerin yapışmasını sağlar.

Çok tabakalı epitel

Çok sıralı epitel hücrelerden meydana gelmiştir. Koruma, salgı ve su kaybını önlemek gibi görevleri vardır.

Çok tabakalı yassı epitel -> Esas koruyucu korevini üstlenen doku tipi kaidedeki hücreler prizmatik, yüzeydekiler ise yassıdır.

Prizmatik hücrelerin çekirdekleri iri ve sitoplazmaları RNA bakımından zengindir. Kübik hücrelerin bulunduğu orta kısımda hücreler arası boşluk meydana gelmiştir. Bu hücreler birbirine köprülerle bağlıdır.

Çok tabakalı epitelin kaide kısmında epitel tabakanın altında bulunan bağ doku epitel içine doğru yer yer popillalar oluşmuştur.

Çok tabakalı yassı epitel keratinli ve keratinsiz olmak üzere 2 tiptir. Çok tabakalı keratinleşmiş epitele epitele derinin epitel tabakasında rastlanır. Burada hücreler cansızdır ve keratin denilen madde birikimi olmuştur. Çok tabakalı keatinsiz epitele ağız boşluğu, yutak yemek borusu, anüs ve vajinada rastlanır.

Çok tabakalı prizmatik epitel -> Ter bezi ve ovaryum hücrelerinde görülür.

Çok katlı epitel tabakanın içinde çok sayıda renk oluşumunu sağlayan melanin, ter bezi, kıllar, sinir uçları gibi yapılar vardır. Vücudumuzdaki saç, tırnak, kıl gibi yapılar çok katlı epitelin ürünüdür. Çok tabakalı değişici epitel yapı bakımından çok katlı yassı epitele benzer Ancak yüzey hücreleri bulunduğu yerin mekanik değişmelerine karşı devamlı olarak değişmeye adapte olmuştur. Nu epitel doku bütün üriner sistemde görülür. Örn: idrar kesesinde, kesenin dolmasına bağlı olarak yüzey hücreleri genişler ve küçülür. Bu hücreler diğerlerine göre sitoplazmaları RNA, glikojen ve mitokondri bakımından daha zengindir.

B) Bez epiteli

Epitel hücreleri üzerinde bulundukları bazal lamina ve hemen bunun altında bulunan lamina propiadan gelen bazı maddeleri kullanarak yeni sentezledikleri maddeyi bulundukları ortama veya kılcal damarlara gönderirler. Yeni sentezlenen bu madde sitoplazmada graniller halinde veya kesecikler içinde bulunurlar. Hücre tarafından sentezlenen bu maddeye salgı=sekret, hücrenin bu faaliyetine salgılama=sekresyon denir. Bu faaliyeti yapan hücre veya hücre grubuna bez=glandula denir.

Bez epitel hücrelerinde 2 faaliyet vardır.

Hücrenin bazal kısmında oluşan bazal faaliyet -> hücrenin kendi yaşamı için yapmış olduğu faaliyet

Hücrenin görevine bağlı olarak yapmış olduğu faaliyet hücrenin bu faaliyeti Apikal kısmında meydana gelir.

Bezler sentezledikleri salgı maddesinden kendileri yararlanmaz salgılanan maddelerden organizmanın diğer kısımları yararlanır.

Bezi meydana getiren hücre sayısına göre 2 gruba ayrılırlar.

Tek hücreli bezler Çok hücreli bezler

Örn: Goblet Diğer bütün bezler

Bezler salgının veriliş şekline göre 2'ye ayrılır.

Ekzokrin bezler Endokrin bezler

Salgılarını kanala verir. Salgılarını kana verir.

Örn: tükürük, gözyaşı, ter

Mide ve bağırsak bezi

Hipofiz, troid, paratroid, böbreküstü.

Bezler örtü epitelinin üzerinde bulundukları bağ doku içine çoğalmaları veya bulundukları yerde farklılaşmaları sonucu meydana gelir. Örtü epiteli arasında kalmış bezlere endoepitelyal bezler (Goblet), örtü epiteli dışında kalmış bezlere akzoepitelyal bezler (tükürük) denir. Ekzokrin bezler endoepitelyol bezdir, Endokrin bezler ise ekzoepitelyol bezdir.

Bezlerin etrafı bağ dokudan oluşan bir kapsülle sarılıdır. Bu kapsül bazen içe doğru yayılarak beze desteklik eder. Bezdeki bağ doku bölmeleri içinde kılcal damarlar ve sinirler bulunur. Sinir hücreleri bezin uyarılmasını, damarlarda genleşmesini ve salgısının taşınmasına yardımcı olur.

Bezler morfolojilerine göre 2'ye ayrılır. Basit Bileşik

Düz Bileşik Tüp Alveol

bağırsak Dallı ter böbrekTübilo

mide pankreas

Karma bezler -> Bazı bölümlerinde dış salgı bazı bölümlerinde iç salgı üreten bezlerdir. Örn: pankreas bezi bir bölümünde sindirim enzimi üretir, diğer bölümünde konselerini düzenleyen hormon (insülin) üretir. Eşey bezleri de karma bezdir.

Bezlerin salgılarını fiziksel ve kimyasal özelliğine göre

Seroz Mukoz Seromukoz

Salgı Fiz. Sulu Viskoz Sulu + viskoz

Kim. Protein Glikoprotein Protein + glikoprotein

Çekirdek Küresel Yassı Hem yassı hem küresel

Örn: Pankreas Kalın bağırsak tükürük bezi

Bezler salgıların salgılanış şekillerine göre 3'e ayrılır.

Merokin Apokrin Halokrin

Salgı groküller yada salgı Salgı atılırken hücrenin — Salgı atılırken hücre

moleküller halinde salgılanır. 2/3'ü tahrip olur. Çekirdek tamamen dağılır.

Salgı atılırken hücre zarar görmez. Hücrede kaldığı için tamir Örn: ovaryum testis

Örn: endokrin, eksokrin bez. eder. Örn: koku bezleri

C) Duyu epiteli

İşitme, görme, tat ve dokunma duyuları olan organlarda rastlanır. Hücrelerin üzerinde duyu olan kıllarıdır. Hücrelerin arka uçları uzamış ve sinir hücreleriyle bağlantılıdır. Dolayısıyla aldıkları duyuyu merkezi sinir sistemine götürerek cevap yani reaksiyon meydana getirir.