Kurtuluş Savaşı'nı tek merkezden yönetme amacıyla düzenlenen ilk ulusal kongre. Mustafa Kemal, 19 Mayıs 1919'da Samsun'da başlattığı milli mücadeleyi Amasya Genelgesi'yle ilân etmişti. Bu genelgede, Anadolu'da milli mücadele birliğinin kurulması için bir kongre toplanması öngörülüyordu. Amasya Genelgesi'nden sonra İstanbul'dan kopan ve askerlikle ilişkisi kesilen Mustafa Kemal'e, başta Kâzım Karabekir olmak üzere Anadolu'daki komutan ve mülki amirlerin çoğunluğu verdikleri desteği sürdürdüler.

Amasya Genelgesi'nde yer aldığı gibi, Mustafa Kemal bu dönemde milli bir kongre toplayarak, milli mücadeleyle ilgili tüm etkinlikleri birleştirmeyi plânlıyordu. Kâzım Karabekir, milli bir kongreden önce Doğu illeri için bölgesel bir kongre toplanmasının yararlı olacağı görüşündeydi. Mustafa Kemal, bölgesel bir kongreye karşı olmasına rağmen Kâzım Karabekir ve Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin ısrarları karşısında bir kongre toplanmasını ve kongreye katılmayı kabul etti. Kongrenin, 10 Temmuzda toplanması kararlaştırılmıştı. Ne var ki; ancak 23 Temmuzda bir okul salonunda 54 delegeyle çalışmalarına başladı. Mustafa Kemal'in davetli olarak katıldığı bu kongreye asil üye olabilmesi için Erzurum delegesi Cevat Dursunoğlu istifa ederek kendi yerine Mustafa Kemal'in seçilmesini sağladı. İlk gün, Mustafa Kemal kongre başkanlığına seçildi. Milli bir hâl alan kongrede, genel değerlendirmeler yapıldı ve doğu illerinin durumu görüşüldü. Milli mücadelenin temelleri açısından önemli kararlar alındı. Erzurum Kongresi, 17 çiftçi ve tüccar, 5 emekli subay, 4 emekli memur, 5 öğretmen, 4 gazeteci, 5 hukukçu, 2 mühendis, 1 doktor, 6 din adamı, 3 eski milletvekili, 1 general ve 1 eski bakan olmak üzere 54 delegeden oluşmuştu. Kongrede şu kararlar alındı:

1. Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür; parçalanamaz.

2. Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı ulus, hep birlikte kendisini savunacak ve direnecektir.

3. Vatanı korumayı ve bağımsızlık elde etmeyi İstanbul hükümeti sağlayamadığı takdirde, bu amacı gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümet üyeleri milli kongrece seçilecektir. Kongre toplanmamışsa bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.

4. Kuva-yi Milliye'yi tek kuvvet tanımak ve milli iradeyi egemen kılmak temel esastır.

5. Hristiyan azınlıklara siyasi egemenlik ve toplumsal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.

6. Manda ve himaye kabul edilemez.

7. Milli meclisin derhâl toplanması ve hükümet işlerinin meclis tarafından kontrol edilmesini sağlamak için çalışılacaktır.

8. Milli irade padişahı ve halifeyi kurtaracaktır.

İLGİLİ KONULAR

Kurtuluş Savaşı