Alm. Esel (m), Fr. Ane, İng. (Ass), donkey. Familyası: Atgiller (Equidae). Yaşadığı yerler: Yabâniler suya yakın step ve çöllük arâzide; evciller, insanların emrinde. Özellikleri: Kulakları uzun, yelesi dik ve kısa tüylü, kuyruğu kısa, ince püsküllüdür. Ömrü: 60-100 yıl. Çeşitleri: Evcil eşek, Afrika yaban eşeği, Asya yaban eşeği, Somali yaban eşeği, çizgili yaban eşeği (zebra), Moğol yaban eşeği (kulan).

Tek parmaklılar (Perissodactyla) takımının, atgiller (Equidae) âilesinden bir memeli türü. İri kafalı, uzun kulaklı, genellikle gri tüylüdür. “Merkep” de denir. Geviş getirmez. Yabânî veya evcil olarak yaşar. Uzun kulakları, kısa dik kıllı yelesi, seyrek püskülü, kısa kuyruğu ile attan ayrılır. Binek hayvanı, yük ve eşyâ nakli hizmetlerine gâyet elverişli, kanâatkâr, sabırlı ve tahamüllü bir hayvandır. Attan çok önce insanoğlunun hizmetinde kullanıldıkları sanılmaktadır.

Afrika yaban türü, evcil eşeğin (Equus asinus) atasıdır. Afrika yaban eşeğinin tüyleri gri ve kırmızımsı kahverengi olur.Sırtlarında boydan boya ve omuz hizâsında gövdenin her iki tarafında ön bacaklara doğru uzanan siyah bir çizgi mevcuttur. Bâzılarının bacaklarında da enine koyu şeritler görülebilir.

At satın alıp besleyemeyen köylü ve fakirler, merkep ile işlerini görürler. Merzifon’da, Kıbrıs’ta, Mısır’da ve İspanya’da eşek besiciliği eskiden beri yaygındır. Dar ve kaypak yollarda ve hatta uçurum kenarlarında gâyet rahat ve emniyetle yürür. Yabâniler, on beş başlık sürüler hâlinde suya yakın step ve çöllük arâzilerde dolaşır ve hızlı koşarlar. Eşek az yem ile yetinir, ot, yaprak vs. gibi her türlü besini yer. Temiz ve berrak olmayan suyu içmez. Derisi parşomen kağıdı îmâlinde kullanılır.

Belli bir üreme mevsimi yoktur. Gebelik süresi 12-13 aydır. Tek veya nâdir olarak iki yavru doğurur. Yavrusuna “sıpa” denir. Erkek eşekle, kısrak (dişi at) eşleştirilirse “katır” (Equus mulus) elde edilir. Aygır (erkek at) ile dişi eşeğin eşleşmesinden Bardo (Equus hinus) denen katır çeşidi ortaya çıkar. Katır, bardodan daha iri ve dayanıklıdır. Zebroid, eşek ve zebranın (çizgili yaban eşeği) birleştirilmesinden meydana gelen nesildir. Bütün bu melez nesiller kısırdır.