Alm. Gaysir, Geiser (m), Fr. Geyser (m), İng. Geyser. Sıcak su ve buharı, zemin içinde 30 m gibi bir derinliğe ulaşabilen tabiî bir tüp şeklindeki boşluktan yeryüzüne fâsılalı olarak fışkırtan kaynak. Gayzer adı, Güneybatı İzlanda’da mevcut ve püsküren anlamını taşıyan “Geysir” adlı bir gayzerden gelmektedir.

Gayzerler, ekseriya yeni bir volkanik aktiviteye sâhip bölgelerde ortaya çıkmaktadır. Gayzerlerde peşpeşe iki fışkırma arasındaki zaman periyodu umûmiyetle düzensizdir. Amerika’da Yellowstone Millî Parkındaki gayzerin suyu takrîben, saatte bir, 50 m yüksekliğe fışkırmaktadır. Bâzı yerlerde gayzer faaliyeti gösteren soğuk su kaynakları da vardır. Yeni Zelanda’da ve İzlanda’da gayzerler bulunmaktadır. Yeni Zelanda’da 1886’daki Taravera volkanik püskürmesinden sonra su, buhar, çamur ve taşları 4 saat müddetle 240 m kadar yükseğe püskürten yedi adet gayzer teşekkül etmiş ve 1904’te bitişik Taravera Gölünün sularının akıtılmasıyla bu gayzerlerden 450 metreye kadar su püskürten birinin faaliyeti durmuştur.

Gayzerler milyonlarca yıl önce erimiş volkanik kayalarda bulunan ısıdan faydalanırlar. Gayzerlerdeki suyun buhar hâlinde bu kayalardan geldiği de olmaktadır. Birçok gayzerlerdeki su, yüzeydeki çatlaklardan ve geçirgen tabakalardan sızarak, gayzer tüpünü dolduran yağış sularıdır. Alttaki suyun iç sıcaklığı, yeryüzündeki suyun normal kaynama sıcaklığına ulaşsa bile tüpde toplanan suyun statik basıncı onun kaynamasını önler. Su içinden yükselen hava kabarcıklarıyla yukarıya doğru bir su kabarması meydana gelerek, su dışarı taşar. Bunun sonucu olarak su basıncındaki azalma, alttaki aşırı ısınmış bir miktar suyun buhar haline geçerek püskürtmeyi başlatmasına sebeb olur. Püsküren suyun içinde mineral maddeler gayzer ağızı civarında kireçli veya renkli tebeşir görünümündeki birikintilere yol açar. Bu maddeler, opal cinsi kıymetsiz maddelerdir.

Gayzer faaliyetlerinin anlaşılması için püsküren suyun kimyâsal ve hacimsel incelemeleri ile sıcak su kaynaklarının bulunduğu yerde açılan kuyuların etüdünden istifâde edilmektedir. Bununla berâber gayzerlerin peryodik olarak püskürme mekanizması hâlen tam anlaşılamamıştır. İzlanda’daki bir gayzerin incelenmesi ile bulunan sonuçların diğer gayzerlere de uygulanmasına çalışılmışsa da bir başarı sağlanamamıştır.