İnsanoğlunun yaşamında beliren yenilikler çok geçmeden etkisini sanatta da göstermiştir. Avın önemini yitirmeye başlamasıyla artık eskinin büyük av panoları tümüyle unutulmuş, bunun yerine üretimle ilgili olarak kadının doğurganlığı ön plana geçmişti; onları besleyen Toprak ana gündeme gelmişti. Bu dönemin gelişkin figürinlerinde ana konu iri badem gözlü, şişman ve çıplak ana Tanrıça ile çocuğudur. Figürinler genellikle kilden, ender olarak da taştandır. Ölüler artık evlerin içine değil, daha çok açık avlulara ve mezarlıklara gömülmeye başlamıştır.

Göller Bölgesi'nde Hacılar'ın komşusu Kuruçay bu zamanda korunmalı bir köy durumuna sokulmuştur. Yarım yuvarlak kulemsi çıkıntılarla güçlendirilmiş bu taştan korunma duvarı ileri düzeyde bir savunma anlayışına sahiptir. Bu köyde kullanılan çanak çömlekler Hacılar'dakinin benzeridir. Önceki dönemlerde ortaya çıkmış boya bezemeli kaplarda büyük bir artış söz konusudur. Sembolik-fantastik türde bezeme giderek yaygınlaşmıştır.

Biraz daha güneydeki Höyücek bu dönemde olasılıkla kutsal olan niteliğini korumaktadır. Mimarisi hakkında fazla bir şey bilinmeyen bu tabakada pişmiş topraktan 70 kadar Ana Tanrıça figürünü ve idol bulunmuştur. Natüralist biçimdeki figürinlere karşılık, idoller basit, çuval gövdeli ve şematiktir. Başsız olarak yapılan bu idollere, sonradan ağaç ya da kilden ince uzun başlar yerleştirilmiştir.

Çukurova'da Mersin Yumuktepe, Tarsus Gözlükule ve Ceyhan ırmağının doğu kıyısı üzerindeki Domuztepe; Orta Anadolu'da Niğde yakınlarındaki Köşkhöyük; Konya ovasında Can Hasan; son olarak da Denizli yakınlarındaki Aphrodisias Geç Neolitik"en Erken Kalkolitik Dönem'e geçişi temsil eden diğer merkezler arasındadır. Bunlardan Yumuktepe'de (XXVI-XX) inek, domuz, koyun ve keçiyi evcilleştirmiş ve tüm bitkileri tarıma almış, oldukça gelişkin bir toplum yapısının varlığı belirlenmiş; mimaride 5, 6 odadan oluşan kare yada dikdörtgen odalı ev veya evler saptanmıştır. Duvarların alt kesimleri yassı ve oval dere taşları ile yapılmış üstte ise çit-çamur tekniği kullanılmıştır. İki odada özel bir kullanım amacına yönelik sıvalı birer niş bulunmaktadır. Daha sonra taş tabanlı bir takım yuvarlak silolar ve son olarak da odaları dikdörtgen planlı evlerden korunmasız bir köy söz konusudur. Sonuncu yapı katı bir yangın geçirerek ıssızlaşmıştır. Bu yapı katlarında eskinin siyah renkte çanak çömleklerinin yanında portakal ve bej renkli, daha açık mallar belirir. Biçimler basittir, çeşitlilik yoktur. Çok az sayıdaki boyalı çanak çömlekte en sevilen bezeme, açık renk zemin üzerine kırmızı ya da kahverengi boya ile yapılmış "şimşek" motifleridir.