Alm. Nacht (f) und Tag (m), Fr. Nuit (f) et jour (m), İng. night and day. Görünen güneşin, görünen ufkun altında bulunması sebebiyle karanlık olan süreye gece, ufuk düzleminin üstünde bulunduğu aydınlık süreye gündüz denilmektedir.

Gece, ayrıca güneşin yüksekliğinin (ufuk düzleminden uzaklığının) -16°-21,5°’den daha küçük olduğu ve gökyüzünün ve ufuk çizgisinin tamâmen karanlık olup, birbirinden fark edilemediği süre olarak da târif edilir. Bu târif, özellikle namaz ve oruç başlama vakitleri bakımından önemlidir. Yatsı namazı vakti bu târife göre, gecenin başlaması ile girer. Oruç yine bu târife göre, gecenin sonunda başlar ve aynı zamanda sabah namazı vakti girer.

Gündüz süresi, güneşin ufuk üstünde göründüğü süredir. Bu süre, güneşin üst kenarının ufukta görünmesi ve kaybolması arasında geçen müddet olduğu için, ışığın kırılması (refraction), bulunulan yerin yüksekliğine bağlı olan ufuk alçalması (inhitat, depression) ve paralaks (ihtilaf-ı manzar, parallax) hesâba katılmaksızın, güneşin merkezinin bulunulan yerin astronomik (fennî) ufkuna göre hesaplanan teorik gündüz uzunluğundan büyüktür.

İslâm dîninde gecelere, tâkib eden günün adı verilir. Yalnız, Arefe ve üç kurban günlerinin geceleri böyle değildir. Bu dört gece, bu günleri tâkib eden gecelerdir. Batıda ve Batı kültürünün hâkim olduğu ülkelerde ise, geceler tâkib ettikleri günün adı ile anılır.

Hakîkî gündüz uzunluğu: Arz etrâfında hakîkî güneş, gök küresi üzerinde bir yıl boyunca takriben, 22 Aralıkta meyli -23° 27’dan başlayıp, yükselerek, 22 Martta sıfır, 22 Haziranda +23° 27’ olarak en büyük değerlere ulaşır ve alçalarak 22 Eylülde sıfır ve yine 22 Aralıkta -23° 27’ olarak başladığı yere dönecek şekilde hatveli (helezonî) bir çıkış ve inişten ibâret periyodik bir hareket yapıyor görünür (aslında yerküresi hareket etmektedir). Arzın mihveri (ekseni) ekliptik düzlemine dik olmadığından, arz güneş etrâfında yıllık hareketini yaparken, güneş doğrultusunun ekvator düzlemiyle yaptığı açı, yâni güneşin deklinasyonu (meyli), her an değişmektedir. Kuzey yarım kürede, bunun sonucu olarak, bir yıl zarfında gündüzleri gecelerin tersine önce uzamakta (22 Aralık-22 Haziran) ve sonra kısalmaktadır (22 Haziran-22 Eylül). Meylin günlük değişimi artarken (22 Aralık-22 Mart ve 22 Haziran-22 Eylül) gündüz uzamasının sabahki payı küçük; azalırken (22 Mart-22 Haziran ve 22 Eylül-22 Aralık) büyük olmaktadır. Târihlerdeki 22 değerleri kesin olmayıp yıldan yıla birkaç gün değişebilir. Güneşin deklinasyonundaki günlük değişim küçük olduğundan, güneş bir günde aynı deklinasyona tekâbül eden tek bir dâire üzerinde hareket ediyormuş gibi görünür. Gece ve gündüz süreleri bir yerin enlem derecesine ve güneşin deklinasyonuna bağlı olarak değişir. ayrıca atmosferde ışığın kırılması sebebiyle hakîkî gündüz uzunluğu, trigonometrik yoldan hesaplanan gündüz uzunluğundan en az dört dakika daha uzundur.

Gece ve gündüz uzunlukları ekvatorda birbirine yılın her gününde eşit olmakla birlikde, yine atmosferin ışığı kırması sebebiyle gündüz süresi biraz daha uzundur. Işığın kırılması, gündüz süresinin trigonometrik yoldan hesaplanan uzunluğundan her gün 4 dakika daha uzun olmasına sebeb olur. Sabah güneşin doğuşu iki dakika erken, akşam gurûbu ise iki dakika geç olur.

Kutuplara doğru gidildikçe gece ve gündüz arasındaki uzunluk farkları artar. Senenin sâdece güneşin meylinin sıfır (güneşin ekvator düzleminde) olduğu iki günde (21 Mart ve 22 Eylül), dünyânın her yerinde gece ve gündüz uzunlukları birbirine eşittir. Kutup dâireleri (enlemi 66° 33’) içindeki yerlerde güneşin meylinin 23°, 27’ olduğu zaman, yılda yaklaşık altı ay gece ve altı ay gündüz olur. Arz (enlem) derecesi 66°’den küçük olan yerlerde de atmosferin ışığı kırma etkisi ihmâl edilirse, bir yıl içindeki gecelerin veya gündüzlerin toplam süresi altı ay olur. (Bkz. Fecr, Gün, Tan, Zaman)