Bir yazıyı, bir yapıtı yazmadan önce konuyla ilgili olarak gerekli verileri edinebilmek için yapılan bilgilenme, deney, inceleme, ve araştırma yapma işi.

Gözlem, zaman alan, sabır ve özen isteyen bir uğraştır; ama yazılara gerçeklik, canlılık ve ilgi çekicilik katar. Özellikle gerçekçi sanat akımına bağlı yazarlar gözleme çok önem vermişlerdir. Öyle ki, yapıtlarını yaptıkları gözlem temeline oturtmuşlardır.

Gözlem yönteminin gereği olarak canlı varlıkların, olayların ve nesnelerin yalnızca gözle görülmesi yeterli değildir. Gerçeklerin tam olarak kavranabilmesi için, olayların öncesinin, neden ve niçinlerin de bilinmesi gerekir. Bunlar bilinmediği sürece sağlıklı sonuçlara ulaşılamaz.

Gözlem yapmak betimlemeler için de gerekir. Gözlem yaparak varlıkların dış görünüş özellikleri, ruhsal yapıları ve davranışları tanınır. Böylece tanıtılacak varlıklar daha gerçek ve ayrıntılı olarak tanıtılarak yazılara değer kazandırılır.

Gözlem iç gözlem ve dış gözlem olarak iki türlü yapılır. Varlıkların iç dünyasını (ruhsal, duygusal ve düşünsel özelliklerini) gözlemlemek ve anlatmak iç gözlemdir. Varlıkların dış görünüşlerini gözlemleyerek anlatmak dış gözlemdir. Aşağıdaki parça dış gözleme örnek olarak verilmiştir.

"Tramvay bir durağa yaklaşıyor, bir kız basamakların yanına gelip duruyor, inmeye hazır. Öylesine belirli görünüyor ki bana, sanki ellerimle yoklamışım. Kara giyinmiş, eteğinin kıvrımları hiç kıpırdamıyor, bluzunun yakası ak, küçük gözlü dantelâdan. Sol elini açık olarak duvara dayamış, sağ elindeki şemsiyesiyle üstten ikinci basamakta duruyor. Esmer, yanları hafifçe basık burnunun ucu yuvarlak ve geniş. Gür, kahverengi saçları ve sağ şakağında dağınık tüyleri var. Küçük kulağı arkasına yapışık ama ben çok yakınında olduğumdan sağ kulak kepçesinin tam arkasını ve dibindeki gölgeyi görüyorum."

(Franz Kafka)