Alm. Sonnenfinsternis (f), Fr. Eclipse solaire, İng. Solar eclipse. Ay’ın dünyâ ile güneş arasına girmesi. Güneş, ay ve dünyânın bir çizgide bulunmasıyla güneş tutulması ortaya çıkar. Eğer ayın dünyâ etrâfındaki yörüngesi ile, dünyânın güneş etrâfındaki yörüngesi aynı düzlemde olsa idi, her ay, güneş ve ay tutulmaları ortaya çıkardı. Ancak, ayın yörünge düzlemi dünyânınkine göre 5°8’ eğimlidir. Böylece ay her bir dönümde aşağı inerken bir, yukarı çıkarken yine bir defâ olmak üzere toplam iki kez ekliptiki, yâni dünyânın güneş etrâfındaki yörünge düzlemini keser. Ancak bu durumlarda tam güneş tutulması olur. Bu noktalara yerine göre “inme düğüm noktası” ve “çıkma düğüm noktası” denir.

Güneş tutulması sırasında, güneşin ışınlarının meydana getirdiği ayın gölgesi dünyâya düşer. Bu gölge iki bölümden ibârettir. Merkezi olan tabanının çapı ayın çapına eşit bir konidir. Bu kısım, güneş ile ay arası mesâfeye bağlı olarak, 377.600-365.280 km arasında değişen bir boya sâhiptir. Daha az karanlık olan diğer bir ikinci koni de birinci bölgeyi çevreler. Bu kısım aydan uzaklaştıkça genişler.

Dünyânın aya ortalama uzaklığı yaklaşık 380.800 km olduğuna göre pekçok güneş tutulmasında birinci gölge konisinin tepesi dünyâya ulaşamaz. Ancak ayın dünyâya en yakın olduğu durumda koninin ucu dünyâ yüzeyi üzerinde 266 km genişliğinde bir leke meydana getirir. Tam bir güneş tutulmasını ancak bu lekede bulunan bir gözleyici görebilir.

Dünyâ ve ayın hareketleri bu lekenin dünyâ yüzeyinde saatte 1600 kilometreden daha fazla bir hızla hareket etmesine sebeb olur. Bu sebepten lekenin herhangi bir noktasındaki kalma süresi çok kısadır. Bâzan 7 dakikayı biraz geçmesine rağmen, genel olarak iki veya üç dakikadan daha fazla değildir. 11 Temmuz 1990’da olan güneş tutulması 7 dakika sürmüş ve 1973’ten beri gerçekleşen en uzun güneş tutulması olmuştur.

Merkezî kısmın etrâfındaki 3200 kilometrelik bölümde, güneş tutulması ayın belirli kısmının güneşe karşı gelmesiyle ortaya çıkar. Kısmî tutulma ayrıca iki değişik şekilde de meydana gelir. Eğer merkezî kısmın tepesi erişmezse, güneşin dar bir kısmı ayın etrâfında halka olarak görülür. Bu durum “halka tutulması” olarak isimlendirilir. Koyu gölge güneş konisinin tepesi dünyâya erişmez, fakat ona yakın ise ve dünyâ ikinci gölge konisinin içinde ise, kısmî güneş tutulmaları meydana gelir. Normal olarak güneş tutulmaları yılda iki veya üç olmasına karşılık, nâdir olarak daha fazla sayıda olabilir. 1935’te Güneş beş kere tutulmuştur.

Tam güneş tutulmaları astronomlar için iyi bir fırsattır. Bu sırada Güneş’in kromosfer katmanı ile kronası incelenebilir. Güneş kronası koronograf çevresi, güneş çapının iki katı uzaklığa kadar incelenebilir. Güneş tutulması sırasında ise bu imkan 6 katına çıkar.