Türk mûsikisinin önde gelen şarkı bestecilerinden birisi.

Tam adı Mehmed Ârif olup, Ârif Bey veya Hacı Ârif Bey diye meşhur olmuştur. Eyüp Şer’î Mahkemesi Kâtibi Ebû Bekir Efendinin oğludur. 1831 senesinde İstanbul’da doğdu. Küçük yaşta yeteneğiyle ve sesinin güzelliğiyle dikkati çekti. Bir müddet ünlü besteci Zekâî Dededen ders aldı. Daha sonra Eyyûbî Mehmed Beyin talebesi oldu. On üç yaşındayken Mehmed Beyin aracılığıyla, onun da öğretmenlik yaptığı Muzıka-i Hümâyûna girdi.

Bir tesâdüf neticesinde kendisini dinleyen Sultan Abdülmecîd Han onu saraya mâbeyinci olarak aldı. Ârif Bey sarayda bulunduğu sırada besteler yapmaya başladı. Kendisinin bulduğu kürdilihicâzkâr makamındaki şarkı besteleriyle dikkatleri üzerine topladı. Bir müddet saraydan ayrılıp beste yapmaya devâm etti. Hiçbir çalgı çalmadığı ve nota bilmediği halde bestelerini gâyet ustalıkla hazırladı. Sultan Abdülazîz Han devrinde tekrar saraya girerek bestelerini devam etti. Sultan İkinci Abdülhamîd Han devrinde zaman zaman Muzika-i Hümâyûnda ders verdi. Hacca gitti. İran Şahı tarafından Tahran Sarayına davet edildiyse de gitmedi. 1884 senesinde İstanbul’da öldü. Beşiktaş’ta Yahya Efendi Dergâhı bahçesine defnedildi.

Çok yakışıklı, kibar, nâzik, kaprisli, huysuz bir kimse olan Hacı Ârif Beyin hafızası çok kuvvetliydi. Zeki ve iyi konuşan bir kimseydi. Bir gecede sekiz şarkıyı birden bestelemiş, bir gecede bir güfteye yedi ayrı beste yapmıştı. Mecmua-i Ârifî adıyla 600 sayfalık bir güfte dergisi yayımladı. Kürdilihicâzkâr makamıyla müsemmen usûlünü Ârif Bey buldu.

Dede Efendiden sonra 19. yüzyılın ünlü bestecisi olan Hacı Ârif Bey 1000’den fazla şarkı ve bir hayli ilâhî besteledi. Günümüze kadar gelen eserleri 327 şarkı, 7 ilâhî, ve bir yürük semâiden ibârettir. Hiçbir bestecinin bu sayıda şarkısı yoktur. Hacı Ârif Bey kendisinden sonra gelen hemen bütün şarkı bestecilerine tesir etmiştir.