Alm. Kastrat, eunuch, Fr. Castre, eunuque (f), İng. Castrate, eunuch. Testisleri (hayaları) veya sperma üreten organları alınmış erkek. Hadımlaştırma işleminden sonra damızlık atlar (aygırlar), iğdiş edilmiş beygir; boğalar, öküzler, koçlar da yine iğdiş edilmiş boğa, öküz ve koç adlarını alırlar.

Hadım etmek için şu sebeplerden birinin bulunması gerekir: İstenmeyen karakterlerin nesilden nesile aktarılmasını önlemek. Erkek hayvanların mücâdele etmeden bir arada yaşamalarını ve dişilerle erkeklerin üreme olmaksızın bir arada barınmalarını sağlamak. Erkek hayvanları daha kolay idâre etmek. Et üretiminde verimi artırmak. Tâlî seks karakterlerinin (ikincil cinsiyet özelliklerinin) gelişmesini geciktirmek ve bâzı iç organ yapılarında değişiklik sağlamak, testis hastalıklarını bilhassa bâzı tümörlerini tedâvi etmek.

Hadımlaşma işleminin yaşı, cinse göre değişir. Taylar genellikle bir veya iki yaşında, kullanılma niyetine ve has gelişmesinin derecesine göre veya diğer istenen karakterlere göre iğdiş edilirler. Buzağıları 6 haftalık veya 4 aylıkken, kuzuları 2-6 haftalıkken ve köpekleri, kedileri 6-12 aylar arasında hadım ederler.

Hadım etmenin usûlleri hayvanın cinsine göre değişir. Atlarda cerrahî yolla testislerin çıkartılması tercih edilir. Cerrahî işlem, anestezi altında hayvan ayaktayken veya yatarken yapılır. Buzağılar ile kuzular da cerrahî yolla iğdiş edilebilirler ise de, başka yollar da vardır. Bazı bölgelerde buzağı ve kuzular, testislerin üstüne plastik bant geçirmekle hadım edilirler. Bu usûl ile testislere kan akımı kesilir ve bir zaman sonra testisler düşer. Bâzan bu usûl tetanoz hastalığına yol açabilir. Üçüncü bir yol “emasculatome” denen âletin kullanılmasıdır. Bu âlet ile testislerden ayrılan ve muhtevasını dış ortama taşıyan spermatik kordon kesilmiş, testise giden kan akımı azaltılmış olur. Böylece testisler büzüşürler ve fonksiyonlarını kaybederler.

İnsanları hadımlaştırma binlerce yıllık bir maziye sâhiptir. Romada esirlere uygulanırdı. Doğu ülkelerinde de yaygındır. Çinde kralın maiyetinde, iç halkada bulunanlar arasında hadım edilmiş olanlar çoğunluktaydı. İtalya’da 18. yüzyıla kadar oğlanlar, Papanın korosunda ince seslerini korumak için hadım edilirlerdi. Osmanlı saraylarında, haremde çeşitli hizmetlerde kullanılan haremağaları, sonradan hadımlaştırılan kişiler değildi. Bunlar doğuştan hadım olanların içinden seçilirdi. Osmanlı kânunlarına göre Afrika’dan getirilen esirlerin hadım edilmeleri yasaktı.

Bugün insanlar için hadımlaşma işlemi habis hastalıklar, ilerlemiş tüberküloz, inmemiş testis ve büyük fıtık ameliyatlarında seçilebilecek bir uygulama olarak görülmektedir. Kötü huylu testis (haya) urlarında şayet fazla gecikme olmamışsa, bu kötü urun yayılmasını önlemek için, testis çıkarılır. Torbaya inmemiş, testis büluğ çağından sonra fark edilmişse, kanserleşme ihtimâli fazla olduğu için cerrâhi olarak çıkarılmalıdır. Şâyet bir testis çıkarılmış, diğer testis yerinde duruyorsa ve normalse, bu kişi hadım değildir, çocuk sâhibi olabilir.

Bir de doğum kontrolü sebebiyle, erkekler kısırlaştırılmaktadır. Bunun için de, erkek döl hücrelerini taşıyan kanallar, ameliyatla bağlanmaktadır. Bu ameliyatla erkeğin cinsel istek ve vazifesi değişmemekte, fakat artık çocuk sâhibi de olamamaktadır. Bunun yakın târihteki en yaygın örneği Hindistan’da binlerce erkeğin bu yolla kısırlaştırılması olmuştur.