DEVLETİN ADI Haiti Cumhuriyeti

BAŞŞEHRİ Port-au-Prince

NÜFÛSU 6.764.000

YÜZÖLÇÜMÜ 27.750 km2

RESMÎ DİLİ Fransızca

DÎNİ Hıristiyanlık

PARA BİRİMİ Gourde

Karaib Denizinde Hisponida Adasının batı kısmında kurulmuş olan bağımsız bir devlet. Doğusunda Hisponida Adasının bir kısmına hâkim olan Dominikan Cumhûriyeti vardır.

Târihi

1492’de Avrupalılar tarafından ilk uğranan ada, önce Hisponiola ismini almıştır. Sonra Santo Domingo ismi verilmiştir. Bu adaya ilk yerleşenler İspanyollardır. 1535’te buraya gelen İspanyollar, yerlilerin çoğunu öldürerek adanın doğu kesimine yerleştiler. Korsanların yatağı olan batı kesimi 1697’de Fransa’yla yapılan bir anlaşmayla Fransızlara bırakıldı. İspanyollar çalıştırmak üzere adaya çok miktarda zenci köle getirdiler. Fransızlar Haiti’yi zengin bir koloni hâline getirdikten sonra, Fransa ile adanın münâsebetleri bozulmuş, beyazların muhtariyet için çıkardıkları karışıklıkları(1790), bir zenci köle olan Toussaint Louverture’in isyânı tâkib etmiştir (1792). Louverture, isyânında başarılı olmuş ve 1802’ye kadar ülkenin hükümdârı olmuştur. Napolyon’un emri üzerine yakalanarak Fransa’da hapsedilmiş (1802) ve orada ömrünü tamamlamıştır. Zenci general Dessalinea, Toussaint Louverture’nin yerini alarak Fransızları adadan kovmuş ve 1804’de bağımsızlığını îlân etmiştir. Bunun öldürülmesinden sonra, bir başka zenci olan Henri Christophe, Birinci Henri ismiyle kral ünvânını almıştır (1811-1820). 1820’de intihar eden Birinci Henri’den sonra Boyer, ülkede birliği kurdu.

Adanın batısındaki Haiti Devleti, 1847 ile 1849 yılları arasında bir Cumhûriyet, 1849-1859 yılları arasında bir İmparatorluk olarak yönetilmiştir. Birinci Faustin’in hükümdarlığından sonra tekrar cumhûriyet îlân edilmiştir. Bu târihten sonra sürekli suikastlar ve kargaşalıkların hüküm sürdüğü Haiti’de birbirini hızla izleyen fakat hiçbiri reform programları îlân edemeyen cumhurbaşkanları bulunmuştur.

1915’te başkan V.G. Sam’ın öldürülmesi, daha önce Dominika Cumhûriyetini de vesâyeti altına almış bulunan ABD’nin müdâhalesine yol açmıştır. Amerikalılar 1934 senesine kadar adada kaldılar. 1934-1946 yıllarında demokrasi yönünden gelişen anayasalar çıkarılmış ve melezler idâreye hâkim olmuşlardır. 1946’dan sonra da, zenciler idâreye hâkim olmaya başladılar. 1949’da cuhurbaşkanı seçilen Maglorie’nin 1957’de istifâsından sonra Dr. François Duvallier başkan seçildi ve ülkede diktatörlük îlân etti. Elinde bulundurduğu polis teşkilâtı ile kendine karşı gelenleri sindirdi. Zenciliğin savunucusu oldu. 1971’de yerine oğlu Jean Claude Duvallier geçti. Ekonomiyi düzelten Duvallier, muhâlefetin güçlenmesi üzerine 1985’ten sonra sertliğe yöneldi. 1985 sonlarına doğru kötü hayat şartlarına ve siyâsî baskılara karşı başlayan gösterilerin bastırılamaması üzerine, Duvallier 1986 başlarında Haiti’den kaçtı. Demokrasiye geçiş için kurulan geçici yönetim konseyinde ve hükûmette eski yönetim yanlıları olduğu için, ayaklanmalar bastırılamadı. 1987’de yapılan halk oylamasıyla yeni anayasa kabûl edildi. 1988 Ocak ayında başkanlığa seçilen Leslie Manigat aynı senenin Haziran ayında Genelkurmay başkanı Henri Namphy tarafından devrildi. 1989’da devlet başkanlığına Prosper Avril getirildi. Aynı yılın Nisan ayında devlet başkanına karşı başarasız iki darbe girişiminde bulunuldu. Darbelerin ardından Avril 1987 Anayasasını yeniden yürürlüğe koydu. Başkanlık seçimlerinin 1990 sonbaharında yapılacağını açıklamasına rağmen 1990 Ocak ayında sıkıyönetim îlân etti ve birçok politikacı tutuklandı. Aleyhinde yapılan gösterilen neticesinde Mart 1990’da Avril istifa etmek mecburiyetinde kaldı ve ardından sürgüne gönderildi. Avril’in yerine Genelkurmay Başkanı General Herard Abraham geçti ise de kısa bir süre sonra yönetimi Bayan Ertha Pascal Trouillot başkanlığındaki geçici hükümete devretti. Trouillot ülkeyi çeşitli bölgelerin ve meslek gruplarının temsilcilerinden meydana gelen 19 kişilik bir konseyle yönetmeye başladı.

Aralık 1990’da yapılan başkanlık seçimlerini Katolik papaz Jean-Bertrand Aristidei kazandı. 7 Ocak 1991’de Duvallier yanlısı olan Roger Lafontent başarısız bir darbe girişiminde bulundu. 7 Şubat 1991’de resmen görevi devr alan Aristide başbakanlığa René Préval’ı getirdi. Aynı senenin Eylül ayında bir darbe ile başkanlığı ele geçiren askerler Genelkurmay Başkanı Raoul Cédras’ı yönetimi devralmaya râzı ettiler. Ayaklanma sırasında ve sonraları çıkan olaylarda çok sayıda insan öldü. Bâzı batılı ülkelerin ve Amerikan Devletleri Örgütünün çabaları ile Aristide serbest bırakıldı ve başkanlığa tekrar getirildi. Bir süre sonra meclise düzenledikleri baskınla Aristide’yi görevden alan ordu, geçici başkanlığa Yüksek Mahkeme Yargıcı Joseph Nerette’ye getirdi. Bu durum üzerine ABD, Haiti’ye ticâret ambargosu uygulamaya başladı. 1992 Haziranında 1990 başkanlık seçimlerinde kaybeden adaylardan Mare Bazin devlet başkanlığına getirildi. Bu iç karışıklık yüzünden ülke akonomisi durma noktasına geldi. Halkın bir kısmı küçük teknelerle kaçtı. Ülkede iç karşıklıklar hâlâ devam etmektedir.

Fizikî Yapı

Haiti topraklarının beşte dördü dağlıktır. Kıyılarda yer yer ovalar bulunmaktadır. Başlıca iki sıradağ vardır. Kuzeybatıdan güneydoğuya doğru uzanan sıradağlara Orta Kordillera, Thiboran Yarımadasına kadar uzanan dağ silsilesine ise Güney Kordillera denilmektedir. Haiti’nin en yüksek yeri 2700 m ile Piç-la-Selle’dir. Ülkenin tek önemli akarsuyu Artibonite’dir. Adanın güneyinde ülkenin en büyük gölü olan, 170 km2 genişliğinde Savmâtre Gölü yer alır.

İklim: Haiti’de tropikal iklim hüküm sürer. Yükseklik ve Atlas Okyanusunun tesiriyle iklim mûtedildir. Ormanlarla kaplı yamaçlar bol yağmur alır.

Yıllık ortalama yağış miktarı 1400 milimetredir. Yaz aylarında sıcaklık ortalaması 27, -31°C, kış aylarında ise 17-27°C arasındadır.

Tabiî Kaynakları

Bitki örtüsü ve hayvanlar: Ormanlar ülkenin dörtte birini kaplamaktadır. Yüz yıl öncesine kadar ülkenin her tarafı ormanlarla kaplıydı. Ormanlarda maun, sedir, palmiye, abanoz ve çam gibi değerli ağaç türleri bulunur. Dominika sınırının yakınındaki Cul de Sac Ovasında ağaçlı bozkırlar vardır. Ormanları kuş ve böcek türleri bakımından zengindir. Memeli hayvanlar yok denecek kadar azdır.

Mâdenler: Yeraltı kaynakları arasında altın, gümüş, bakır ve kükürt vardır. Yeraltı kaynakları zengin değildir.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Haiti’nin nüfûsu 6.764.000 olup, yüzölçümü 27.750 km2dir. Nüfus yoğunluğu 244’tür. Halkın % 62’sini zenciler, % 30’unu melezler, geri kalanını Avrupalılar teşkil etmektedir. Zenciler Afrika’dan çalıştırılmak üzere adaya getirilmişlerdir. Nüfûsun büyük bir kısmı kıyı kesiminde toplanmıştır. Melezlerin çoğunluğu şehirlerde yaşamaktadır. Zenciler ise köylerde tarla işçisi veya çiftliklerde çalışırlar. Hayat düzeyi çok düşüktür. Önemli şehirleri Le Cap Hatien, Gonoives, Les Cayes’tir. Ülkede Fransızca konuşulmakta ise de Fransız Fransızcasına yerli kelimeler katılarak, onunla hiç alâkası kalmamıştır.

Eğitimi: 6-12 yaş arasında eğitim parasız ve mecbûrî olmasına rağmen eğitim ve öğretim hiç gelişmemiştir. Halkın ancak % 35’i okuma-yazma bilmektedir. Port-au-Prince’de bir üniversite vardır.

Dîni: Haitili zenciler Vodu dînine bağlıydılar. Bölgeye Avrupalıların gelmesi üzerine Hıristiyanlık hızla yayıldı. Fakat zamanla adada Vodu ile Hıristiyanlığın karışımı olan adaya has bir din doğmuştur.

Siyâsî Hayat

Haiti’de başkanlık sistemine dayanan bir cumhûriyet vardır. Teorik olarak yetki, bir cumhurbaşkanı, meclis ve adliye arasında bölüşülmüştür. Seçimlerde ancak şehir ve kasabalarda oturan halkın küçük bir kısmı oy kullanma hakkına sâhiptir. Parlamento üyeleri bölge meclisleri tarafından 6 yıllık bir süre için seçilir. Parlamento 57 üyeden müteşekkildir. Anayasasında cumhurbaşkanlığı 6 sene olup, cumhurbaşkanı iki kez üstüste seçilemez maddesi olduğu hâlde, 1971’de başa geçen Claude, anayasada değişiklik yaparak kendini ömür boyu başkan seçtirmiştir. 1986’da ülkedeki karışıklıklardan dolayı Claude yurt dışına kaçtı. 1987’de halk oylaması ile yeni anayasa kabul edildi.

Ekonomi

Lâtin Amerika’nın en fakir ülkesidir. Ekonomisi tarıma dayalıdır. Halkın % 80’i tarımla uğraşmaktadır. Fakat ülke topraklarının ancak % 15’i tarıma elverişlidir. Belli başlı tarım ürünleri kahve, pamuk, şekerkamışı, pirinç, mısır, muz, fasulye ve tütündür.

Sanâyi gelişmemiş olup, şeker, tekstil, çimento fabrikaları, elektrik cihazları imâlâthâneleri bulunmaktadır.

Boksit, kahve, şeker, kabuklu deniz ürünleri ve meyve ihrâç eder. Buğday, balık, hayvânî, nebâtî yağ, kâğıt, taşıma vâsıtaları, akaryakıt ve hammadde ithâl eder.

Ülkede turizm önemli yer tutmaktadır. Fakat tesisler daha çok Amerikan sermâyesine dayanmaktadır.

Ulaşım: Karayollarının uzunluğu 3000 km olup, ancak bunun 600 kilometresi asfalttır. Demiryollarının uzunluğu 350 km olup, bunun 120 kilometrelik bir kısmı şekerkamışı nakliyatına tahsis edilmiştir. Üç tâne limanı bulunmaktadır. Haiti’nin başşehri Port-au-Prince milletlerarası bir hava ve deniz limanıdır.