HAKKINDA YAZILANLAR

Kuzey Irak Şebekleri

Zaman 2 Eylül 2008

Kuzey Irak'ta varlıkları pek kabul edilmeyen Şebekler, 300 bini bulan nüfuslarıyla bölgede denge unsuru hâline gelmeye başladı. Yerel Kürt yönetiminin sahip çıkmaya çalıştığı gizemli topluluğu Türkiye de yakından takip ediyor.

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye'nin yeni Irak açılımını anlatırken, "Biz Irak'taki bütün etnik unsurları, grupları bir bütün olarak değerlendiriyoruz. Irak'ın bütünlüğünden yanayız. Her etnik unsur bizim için aynı." demişti. Bu tanım, diplomasi çevrelerince de olumlu karşılanmıştı. Akabinde Dışişleri Bakanı Ali Babacan ve Başbakanlık Başdanışmanı Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu ile başlayan görüşmeler Türkiye'nin Kuzey Irak özelinde Irak politikasında yeni kapılar açılmasına vesile oldu. Türkiye'nin yeni Kuzey Irak açılımında sadece bildik etnik unsurlar yok; Süryaniler, Keldaniler, Asurîler, Yezidiler ve Şebekler de (Şahbek) var. Türkiye en çok da Şebekler üzerinde duruyor. Peki, Türkiye'nin yeni açılımında önem kazanan Şebekler kim? Aksiyon, bu sorunun cevabı için, Kuzey Irak'ta yaşayan ancak literatürlere pek geçmeyen Şebekler'in izini sürdü.

Şebekler'e ulaşmanın yolu Musul'dan geçiyor; çünkü ağırlıklı olarak Musul civarındaki köylerde yaşıyorlar. Şebekler'in merkezi konumundaki yer, Musul'un 5. km doğusundaki Bartıla köyü. Şebekler'i bir arada tutan ve kimliklerini korumalarına ön ayak olan Şebek Kültür Merkezi de burada. Kendi kültürlerini ortaya koyan faaliyetlere ABD'nin Irak işgalinden sonra başlamışlar. Zira Saddam Hüseyin döneminde ağır baskılara maruz kalan Şebekler bir asimilasyona da tabi tutulmuşlar.

ŞEBEK OĞLU ŞEBEK'İZ BİZ

Şebek İstişare Kurulu Başkanı Halit Mahmut Veli, "Bizim için her şey daha güzel olabilirdi. Kendi kültürümüzü, inancımızı korumak istiyoruz. Yıllarca zulüm gördük. Varlığımız kabul edilmedi. Buna rağmen yaşadık, kültürümüzü ve inancımızı bugünlere taşıdık. Kabul etmek istemeyenler olsa da biz Kürdistan'da farklı bir toplumuz; Şebek oğlu Şebek'iz." diyerek nasıl bir kimlik savaşı verdiklerin özetliyor.

Mahmut Veli bu şikâyetinde pek haksız değil. Şebekler için hâlen can güvenliği sorunu var. Musul'daki teröristler onları sürekli baskı altında tutuyor, şehre giriş çıkışlarını zorlaştırıyor. Bu nedenle Şebek gençler silahlanmak zorunda kalmışlar. Kendi kültür merkezlerini ve temsilcilerini korumak için ağır silahlarla donatılmış 50 kadar Şebek genci gönüllü korumalık yapıyor. Şebek Kültür Merkezi Başkanı Mella Salih Cuma, koruma ordusunu "yaşamak için şart" olarak niteliyor. Cuma, aynı zamanda her Şebek'in kendisini korumak için silah taşıdığını da vurguluyor: "Eğer silahlı adamlarımız olmazsa Arap kökenli teröristler bizi yaşatmazlar. Musul zaten sorunlu bir yer bizim için; problem daha da büyüyebilir. Burada insanlar kaçırılıp öldürülüyor. Kürdistan'da silahlar teslim edilirken bizim silahlarımızı almamalarını söyledik."

Şebeklik Kuzey Irak'ta kısmen dışlanmışlık anlamına da geliyor. Bu yüzden kendilerini doğru bir şekilde tanıtmak için Şebek Kültür Merkezi sürekli yeni projeler geliştiriyor. Merkez öncelikle nüfuslarını kayıt altına almakla işe başlamış ve tarihten gelen bilgiler ışığında bazı tespitler yapmış. Buna göre Şebekler'in tarihî ve şimdiki durumları masaya yatırılmış. Halit Mahmut Veli, "Geçmişini bilmeyen geleceğine ışık tutamaz." diyor.

NÜFUSLARI 300 BİN

Aryan olarak da bilinen Şebekler'in 1502 tarihinden beri Ninova vilayeti çevresinde Dicle ve Khazir ırmakları arasında uzanan hat üzerinde yaşadıkları bilinir. Zamanla merkezleri Musul'a kayar. Bir kısmı da halen Kerkük civarında yaşıyor. Son tespitlere göre Şebekler'in 76 köyü ve 300 binin üzerinde nüfusu var. Arap, Türkmen ve klasik Kürtlerinkinden farklı, kendilerine has gelenekleri mevcut. Farsça, Arapça, Türkçe (Azeri Türkçesi) ve Kürtçe karışımı bir dil konuşuyorlar. Ancak bu birleşime rağmen Şebekler'in konuştuğu dil Türkiye'de de konuşulan Kırmanç lehçesine çok benziyor. Hatta küçük farklılıklar dışında aynı gibi. Şebekler konuştukları dil için bir isimlendirme de yapıyor. Merkez Başkanı Salih Cuma; Havromani, Manço, Zazaki'nin Şebek dili olduğunu savunuyor; "Ancak Şebekler'in dili Havromani'dir. Bu dil Kürtçe içinde farklı bir tarzdır." Şebekler Kürt olarak bilinse de Kuzey Irak'ta Türkçe konuşan ve kendisini Şebek olarak tabir edenler de var. Bunlar daha çok Şii Türkmenler.