Alm. Küchenshabe (f), Fr. Cancrelat, cafard, İng. Cockroach. Familyası: Hamamböceğigiller (Blattidae). Yaşadığı yerler: Sıcak ve nemli yerlerde. Hamam, fırın, mutfak, orman ve çürümüş besin muhitlerinde bol rastlanır. Özellikleri: Basık ve oval vücutlu, ince uzun antenli, kanatlı veya kanatsız böcekler. Karanlıkta ortaya çıkar. Nebâti ve hayvânî çürümüş besinlerle beslenir. Dişi, yumurtalarını kapsül içinde bırakır. Ömrü: 5 yıl kadar. Çeşitleri: 3500 kadar türü vardır. En önemlileri; Amerikan hamamböceği (Periplaneta americana), Doğu hamamböceği (Blatta orientalis), Alman hamamböceği (Blattela germinica)dir.

Sıcak ve nemli bölgelerde yaşayan, gece faaliyet gösteren düz kanatlılar (Orthoptera) takımının, Blattidae familyası böcek türlerinin genel adı. Kuzey kutbundan güney kutbuna kadar insanların yaşadığı her yerde rastlanır. Kanatlı ve kanatsız türleri vardır. Basık vücutlu, uzun antenli, benzer bacaklıdırlar. Hızlı koşarlar. Kahverenginden gri ve siyaha kadar çeşitli renkte olanları vardır. Tropik türleri parlak yeşil, sarı kırmızı, portakal rengindedirler. Çizgili olanlarına da rastlanır. Başları, kalkan şeklini almış olan protoraks (ilk göğüs segmenti) ile kısmen veya tamâmen örtülüdür. Mağara ve karınca yuvalarında sürekli karanlıkta yaşayanlar gözsüzdür. Uzun antenleri yardımcı duyu kılları ile donanmıştır. Boyları 5 mm ile 7,5 cm arasında değişir.

Birçok türü orman ve tarlalarda insanlardan uzak, tabiatta serbest olarak yaşar. Bunlara örnek olarak tarla hamamböceği gösterilebilir. Tropik bölgelere gidildikçe boyları artar. Çürüyen nebatî ve hayvânî artık maddelerle beslenirler. Kuvvetli kesici ve çiğneyici ağız parçaları ile çok sert maddeleri bile kemirebilirler. Mutfakta yaşayanlar her türlü yiyecekle beslenir. Bâzan çorap, deri, kâğıt, tahta ve kumaşları dahi kemirirler. Birkaç türü canlı bitki yiyerek onlara zarar yapar. Yaygın türlerin erkeklerinde gelişkin iki çift kanat mevcuttur. Dişilerde kanatlar daha küçüktür. Bâzı türler ise tamâmen kanatsızdır. Kanatlar uçmaktan çok, karnı bir zar gibi korumaya yarar. Kanatları olanlar iyi uçucu değildir.

Büyük Amerikan böceği (P. americana) 5 cm boyunda, kızıl kahverenklidir. Sonradan Avrupa’ya da girmiştir. Evlerin iç ve dışında uçar. Yetiştirilmesi kolay ve vücudu büyük olduğundan biyoloji laboratuvarlarında deney hayvanı olarak da kullanılır. Yurdumuza gemilerle sonradan girmiştir. Fırın ve hamamlarda rastlanır. Anavatanı Kuzey Amerika olarak bilinirse de, Afrika menşelidir. Uygun şartlarda saatte 4-5 kilometre hızla koşabilir. Alman hamamböceği (Bjettela germinica) saman renginde, 11-13 mm boyunda küçük olup erkek ve dişileri kanatlıdır. Evlerde yaşar. Anayurdu Orta Avrupa’dır. Evlerimizde en çok rastlanan “Doğu hamamböceği” (Blatta orientalis) 2,5-3 cm uzunlukta parlak siyahımtrak renktedir. Dişilerde kanatlar gelişmemiş olduğundan uçamazlar.

İnsanların bulunduğu her tarafta hamamböceklerine rastlanır. Nemli yerleri sevdiğinden bilhassa mutfaklarda, duvar çatlakları arasında barınır. Geç saatlerde ışık yakıldığında kaçışarak saklanmaya çalıştıkları görülür. Dişi hamamböcekleri yumurtalarını kendileri tarafından meydana getirilen uzunca bir kapsül içinde çift sıra hâlinde koyarlar. Ergin dişi, yumurta paketini yavrular çıkıncaya kadar berâberinde taşır. Ancak bir tehlike karşısında yumurta kapsülünü bırakarak kaçar. Yumurta sayısı cinslere göre, genellikle 16-40 arasında değişir. Doğu hamamböceğinde 16, Alman hamamböceği kapsülünde 40 yumurta bulunur. Uygun şartlar altında (22°C’de) 2-3 ay zarfında nimfler (yavru) yumurtadan çıkar. Birinci gömleği kapsülde değiştirdikten sonra kapsülden çıkar. Nimfler ergine benzeseler de kanatsızdırlar. Büyümeleri sırasında birkaç kerre deri değiştirerek kanatlı şekle dönüşürler. Bâzı türlerin erginleri de kanatsızdır. Sıcak memleketlerde 9-12 ayda, soğuk yerlerde ise 3-4 senede erginleşirler. 5 sene kadar yaşar ve en çok 5 defâ gömlek değiştirirler. Çoğu türler genellikle nisan-mayıs aylarında çiftleşirler.

Pislikte ve daha sonra yiyecekler üzerinde gezindiklerinden bakteri ve sporozoaları bulaştırırlar. Gezdikleri yerlerde pis bir koku bırakırlar. Alışkanlıkları şaşırtıcı olduğundan umulmadık yerlerde rastlanırlar. Bu sebepten yok edilmeleri güçtür. Yassı vücutlu olduklarından rahatlıkla çatlaklar arasında gizlenirler. En iyi korunma çâresi temizliktir. Yiyecekler korunmalı ve evin içinde çöp bırakılmamalıdır. Gün ışığı ve elektrik ışığından hoşlanmadıklarından karanlıkta yuvalarından çıkarlar. Geceleri âniden gelen ışıkta bile çabuk kaybolurlar. Püskürtme ve serpme ilâçlarla yok edilmeleri çok güçtür. Gece besin ararken duyu organlarıyla ilâç serpilmiş kısımları keşfederek ilâç bulaşık olmayan kısımlarda dolaşırlar. Zamanla ilâçlara karşı bağışıklık kazandıkları ortaya çıkmıştır. Değişik bir ilâç bunları yok ederse de kapsüldeki yumurtalar ilâçtan etkilenmez ve 2-3 aylık kuluçka süresinden sonra evleri tekrar işgâl ederler. Pharao karıncalarının mücâdelesinde kullanılan yem şeklindeki insektisitler (böcek öldürücüler) kullanılması daha tesirli olmaktadır. Fakat hamamböcekleri yalnız dolaştıklarından bu zehirli yemlere rastlama ihtimâlleri kesin değildir ve komşu binâlardan her an tekrar bulaşabilirler. Mahallî bir mücâdele sistemi uygulanması gereklidir.

Hamamböcekleri çok eski devirlerden beri yaşamaktadır. En bol Karbon Devrinde (zamanımızdan tahminen 350 milyon sene önce) görülmüştür. 20 santimetrelik hamamböceği fosillerine rastlanmıştır. O devredeki hamamböcekleri şimdi dünyâda bulunanlardan çok daha fazlaydı. Çıkarılan fosiller, yapı bakımından zamanımız hamamböceklerine benzemektedir. Son zamanlarda “Blattaria” adlı bir alt takımda incelenmeye başlanmıştır. Dünyâda en çok rastlanan böceklerdir. Hamamböceksiz ev düşünülemez. En yüksek binâların çatı katlarında bile rastlanır.