evliyânın büyüklerinden. Künyesi Ebû Abdullah’tır.Nefsini çok hesâba çektiği içinMuhâsibî lakâbı ile meşhur oldu. Basra’da doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. AslenBağdatlı olup, zamânında Bağdat’ın en büyük âlimlerindendi. 857 (H.243) de Bağdat’ta vefât etti.

Yezîd binHârun gibi zamânının âlimlerinden ilim öğrendi. Kendisinden de Ebû Abbâs bin Mesrûk,Ahmed binHasan binAbd-ül-Cebbâr es-Sûfî,Cüneyd-i Bağdâdî, İsmâil bin İshâk es-Serrâc,Ebû Ali Hüseyn bin Hayrân el-Fakîh ve daha başka büyük âlimler ilim öğrendiler. İmâm-ı Şâfiî hazretleri ile aynı asırda yaşamıştır. Şâfiî mezhebindendir.

İlimde yetişip, tasavvufta yükseldikten sonra, insanlara doğru yolu göstermekle meşgul olmaya başladı. Ahmed bin Hanbel hazretleri onun sohbetlerinde bulundu. 857senesinde Bağdat’ta vefât etti.

Hâris el-Muhâsibî hazretleri nefsini devamlı hesâba çeker, kötülüklere meyletmemesi için elinden geleni yapardı. Bu hususta şöyle buyurmuştur:

“Nefsini hesâba çekenlerin bir takım güzel husûsiyetleri vardır.Onlar, bu hasletleri sebebiyle yüksek derecelere kavuşmuşlardır.Onlara göre, insan azmedip, nefsinin arzu ve isteklerine uymazsa, mânevî yönden ilerlemesi mümkündür. Şu hasletleri elde etmeye çalışan, faydalarını görür: 1) Doğru ve yalan yere yemin etmemek, 2) Yalan söylememek, 3)Verdiği sözde durmak, 4) Lânet etmemek, 5) Kimseye beddûa etmemek. 6)Allahü teâlânın rızâsı için sabırlı ve tahammüllü olmak, 7)Haramlardan sakınmak, 8)Kendisini başkasından büyük görmemek, 9) Kimsenin kalbini kırmamak, 10)Gelen belâ ve musîbetlere sabretmek, 11) Allahü teâlânın emirlerini yerine getirmek.”

Yine buyurdu ki:

“Kim cennetliklerden olmayı isterse, sâlih kimselerle berâber bulunsun.”

“Kulluk, insanın, âcizliğini idrâk edip anlamasıdır.”

“Eziyetlere katlanmak, kızmamak, güler yüzlü ve tatlı sözlü olmak, güzel ahlâktandır.”

“Her şeyin bir cevheri, özü vardır. İnsanın cevheri de akıldır. Aklın cevheri sabırdır.Kim Allahü teâlânın verdiği nîmetlere şükretmezse, o nîmetin elinden alınmasını istemiş olur.”

“Günahlar gaflet getirir.Gaflet ise, kalbin katılaşıp kararmasına sebeb olur. Bu hâl, insanı Allahü teâlâdan uzaklaştırır. Allahü teâlâdan uzaklık ise, Cehenneme götürür.”

“Câhillerin ahlâkından, günahkârların meclisinden, kendini beğenenlerin iddiâlarından, mağrûrların isteklerinden, ümitsizlerin ümitsizliklerinden sakın ve uzak dur. Hak ile amel et. Allahü teâlâya güven. Emr-i mârûf ve nehy-i anil münker yap.”

Hâris el-Muhâsibî hazretlerinin eserleri:

1) Âdâb-ün-Nüfûs, 2) Şerh-ul-Mârifet, 3)El-Menâzil-fi’z-Zühd ve Gayrihî, 4)El-Ba’s ve’n-Nüşûr, 5)Er-Riâye li-Hukûkillah Azze ve Celle, 6)El-Halvet ve’t-Tenekkul fi’l-İbâdet, 7) Muâtebet-ün-Nefs, 8) Risâlet-ül-Müsterşidîn’dir.