on birinci yüzyılda yetişen hadis âlimlerinin büyüklerinden. İsmi, Ahmed bin Ali bin Sâbit bin Ahmed bin Mehdî el-Bağdâdî’dir. Künyesi Ebû Bekir olup, Hatîb-i Bağdâdî diye meşhur olmuştur. Babası Ebü’l-Hasan Ali, ilim sâhibi bir zât olup, Bağdat’ın Derzincan köyünün hatîbi idi. 1002 (H. 392) senesinde Bağdat’ta doğdu. 1071 (H. 463) senesinde Bağdat’ta vefât etti.

Hatîb-i Bağdâdî, küçük yaşta ilim öğrenmeye başlayıp, büyük âlim Kettânî’den ders okudu. Kısa zamanda Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. İlim tahsili için yirmi yaşındayken Basra’ya, üç sene sonra Nişâbûr’a gitti. Sonra İsfehan’a geldi. Otuz yaşından sonra altı sene Şam’da kaldı. Pekçok âlimden ilim tahsil etti. Fıkıh ilmini Mehâmilî’den ve Kâdı Ebû Tayyib’den tahsil etti. Hadis ilminde yüksek ilim sâhibi olup, bütün kollarında mütehassıs oldu. Çok kıymetli kitaplar yazdı. Bu yüzden kendisine “Şarkın Hâfızı” denildi. Eshâb-ı kirâm düşmanlarıyla ilmî münâzaralarda bulunup, onlara inanışlarının bozuk olduğunu anlattı. Bir müddet Şam’da kaldıktan sonra, Şam eyâletinin sâhil şehri olan Sûr’a gitti. Bir müddet orada kalıp, Ebû Abdullah-ı Sûrî’den ilim öğrendi. Sonra Bağdat’a döndü. Bağdatlılar ona büyük alâka ve iltifat gösterdiler. İnsanlara Allahü teâlânın emir ve yasaklarını anlatan Hatîb-i Bağdâdî, pekçok talebeler yetiştirdi. 1071 (H. 463) senesi Zilhicce ayının yedinci Pazartesi günü vefât etti. Evliyânın büyüklerinden Bişr-i Hafî’nin yanına defnedildi.

Yüz bin hadîs-i şerîfi senetleri (râvî zinciri) ile birlikte ezbere bildiği için Hâfız denilen Hatîb-i Bağdâdî, zamânında hadis ilminde imâm ve en büyük âlim kabûl edilmişti. Fıkıh ilminde de Şâfiî âlimlerinin en büyüklerinden olan Hatîb-i Bağdâdî, Hilâf (mukayeseli hukuk) ilminde ve diğer meselelerde geniş bilgi sâhibi idi. Kelâm ilminde Ehl-i sünnet vel-cemâatin iki büyük imâmından birisi olan Ebü’l-Hasan-ı Eş’arî’nin mezhebi üzere idi.

Zühd ve verâ sâhibi olan Hatîb-i Bağdâdî, dünyâ malına düşkün değildi. Haramlardan ve şüphelilerden sakınması çoktu. Hattât olup, Kur’ân-ı kerîm harfleriyle çok güzel yazı yazardı.

Eserleri:

Altmıştan fazla eseri olup, bunlardan bâzıları şunlardır:

1) Târih-i Bağdâd: Gâyet geniş ve mükemmel bir şekilde hazırlanmış en meşhur eseridir. Metin tam olarak 14 cilt hâlinde 1931 yılında Kâhire’de basılmıştır.

Bağdat’ta yaşamış hadis âlimlerinin hal tercümelerini anlatmaktadır. Kitabın içinde 7831 âlimin hayâtı vardır. Eserde, en önce hazret-i Ali’nin hal tercümesine yer verilmiştir. Hâl tercümelerinin başında, Bağdat şehrinin târihi, coğrafyası ve topoğrafyası ile ilgili olarak 100 sayfadan fazla bilgi verilmektedir.

2) El-Kifâye fî Ma’rifet-i Usûl-i ilm-ir-Rivâye: Hadis ilmindeki, rivâyet edilen şeylerin çeşitlerinden, usûl-i hadîsten bahseden bir eserdir. Kitaplarının en mühimlerindendir.

3) El-Kitâb-ül-Fasl lil-Vasl-il-Müdreci fin-Nakl, 4) El-Câmi’ li-Âdâb-ir-Râvî ves-Sâmî, 5) Râfi-ül-İrtiyâb fil-Kulûb min-el-Esmâ vel-Elkâb, 6) El-Kitâbu fil-Mübhemât, 7) El-Kitâbü fil-Müttefik vel-Müfterik, 8) El-Mü’telif vel-Muhtelif, 9) İcâzet-ül-Mechûl, 10) İzâh-ül-Mültemis, 11) Telhis-ül-Müteşâbîh, 12) Şerhu Dîvân-ı Ebî Temmâm-it-Tâî, 13) Kitâb-ül-Fakîh vel-Mütefekkıh, 14) Keşf-ül-Esrâr, 15) Takyîd-ül-İlm, 16) El-Bühalâ, 17) El-Esmâ-ül-Mutavâtı’a, 18) Temyîz-ül-Mezîd (Beyânü Hükm-il-Mezîd) fî Muttasıl-il-Esânîd, 19) El-Mûdeb, 20) Muhtasar-üs-Sünen, 21) Menâkıb-üş-Şâfiî, 22) Menâkıb-ı Ahmed bin Hanbel, 23) Kitâb-ül-Vefeyât.