on yedi ve on sekizinci yüzyıllarda yaşamış ve Osmanlı sarayına hizmet etmiş doktor âilesi.

Hayâtîzâde Feyzi Efendi (Büyük): Doğum yeri ve târihi bilinmemektedir. Mûsevî asıllı olup, Müslüman olmakla şereflendi. Süleymâniye Tıb Medresesinde müderrislik yaptı. Hassa (saray) hekimliğine, sonra Sultan Dördüncü Mehmed Han tarafından hekimbaşılığa getirildi. İkinci Süleymân Han zamânında da bu vazîfede kalan Feyzi Efendi, Sultan İkinci Ahmed zamânında bu vazîfeden ayrıldı. 1692 (H.1104) senesinde İstanbul’da vefât etti.

Eserleri:

Hamse-i Hayâtîzâde: En tanınmış eseridir. Kendisinin Resâil-ül-Müşfiye li-Emrâz-il-Müşkile adını verdiği bu eseri eski tıp kitaplarından ve kendi şahsî tecrübelerinden faydalanarak yazmıştır. Eser beş kitaptan meydana gelmiştir. Bunlar; 1) Risâle-i Reddiye, 2) Risâle-i Maraz-ı Pilika, 3) Risâle-i Maraz-ı Efrence, 4) Risâle-i Sevdâ-i Maraziyye, 5) Risâle-i Merâkiyye’dir.

Süleymân Efendi (Dâmâd): Hayâtîzâde Büyük Mustafa Feyzî Efendinin dâmâdıdır. Bu sebeple Hayâtîzâde Dâmâdı adıyla bilinir. Doğum yeri ve târihi bilinmemektedir. Medrese tahsilinden sonra tıp okudu. Hekim ve kâdı olarak çeşitli yerlerde vazîfe yaptı. Hassa (saray) hekimi oldu. Uzun müddet bu vazîfede kaldı. İlmiye mesleğinde de İstanbul kâdılığına terfî etti. 1716 (H.1128) senesinde İstanbul’da vefât etti.

Halepli Sâlih bin Nasrullah’ın Lâtinceden Arapçaya çevirdiği Akrabadin’i, Tercüme-i Akrabadin-i Cedîd adıyla Türkçeye tercüme etti.

Hayâtîzâde Mustafa Feyzi Efendi (Küçük): Hayâtîzâde Büyük Mustafa Feyzî Efendinin torunudur. Doğum târihi kesin olarak bilinmemektedir. Medrese tahsilinden sonra tıp okudu. Müderrislik ve hassa hekimliği yaptı. 1723-1724’te Ömer Efendinin yerine hekimbaşı seçildi. On dört yıl müddetle bu vazîfeye devâm etti. Bu vazîfesi sırasında bütün ilmî pâyeleri (ünvanları) elde etti. 1738 (H.1151) senesinde İstanbul’da vefât etti.

Hayâtîzâde Mehmed Emin Efendi: Hayâtîzâde Büyük Mustafa Feyzî Efendinin torunu, Küçük Mustafa Feyzi Efendinin kardeşidir. İstanbul’da doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir.

Medrese tahsilini bitirdikten sonra, ilimde yükselip müderrislik diploması aldı. Yenişehir ve Edirne kâdılıklarında bulundu. Tıp ilmini de tahsil edip, 1736 senesinde kâdılıktan başka, pâdişâhın başhekimliğini yaptı. İstanbul kâdılığı, Anadolu ve Rumeli kâdıaskerliği vazîfelerinde bulundu. Pîrîzâde Mehmed Sâhib Efendinin yerine Sultan Birinci Mahmûd Han tarafından 1746 senesinde şeyhülislâmlık makâmına getirildi. Altı ay kadar bu vazîfede kaldıktan sonra, ayrılarak Bursa’ya gitti. Mekke-i mükerreme kâdılığına tâyin edildi. Mekke kâdılığı vazîfesine giderken, 1748 (H.1160) senesinde Şam’da vefât etti.

Aklî ve naklî ilimlerde yüksek âlim olan Hayâtîzâde Mehmed Emin Efendi, mesleği hekimlik (doktorluk) olduğu hâlde şeyhülislâmlığa yükselen tek kişidir.

Mehmed Saîd Efendi: Hayâtîzâde Mehmed Emin Efendinin akrabâsıdır. Doğum yeri ve târihi belli değildir. İki defâ hekimbaşılık vazîfesine getirildi. 1746’da tâyin edildiği ilk vazîfesi kısa sürmesine rağmen 1748’de ikinci defâ tâyin edildiğinde, bu vazîfede yedi yıl kaldı. 1757 (H.1171) senesinde İstanbul’da vefât etti.