Alm. Viehzucht (f), Fr. elevage (m), İng. animal husbandary. Evcil ve çiftlikte faydalanılan hayvanların yetiştirilmesi ve üretilmesi. Yetiştirme ve üretmede et, süt, yumurta gibi gıdâ olarak istifâde edilen besin maddelerinin ve yün, post gibi mâmüllerin işe yarama gücünün arttırılması için çalışmalar yapılır. Seçme damızlıkların yetiştirilmesi, verimin arttırılması hayvancılığın önemli konularıdır. Bunların yanında hayvanların beslenmesi için gerekli olan yemler çayır ve mer’alar da dâimâ göz önünde tutulacak konulardır. Hayvancılığın ıslâhı yakın zamanların işidir. Çünkü teknikî ilerleme netîcesinde sağlanabilmiştir.

İnsanın kendi besin, giyim maddelerini sağlaması hem de koşum, binek, yük hayvanı elde etmesi bakımından hayvancılık asırlardır başlıca ekonomi kollarından ve geçim kaynaklarından biri olmuştur. İnsanın özellikle besin kaynağı olarak kullandıkları arasında sığır, koyun, kümes hayvanları dünyâ ticâretinde önemli yer tutmaktadır. Batı ve Orta Avrupa gibi yerlerde ileri usûllerle bol verimli hayvan yetiştirildiği hâlde, tüketilen et miktarı üretilenden çok fazla olduğundan bu yerler et ihtiyâçlarını dünyânın başka memleketlerinden ve hattâ denizaşırı ülkelerden satın almak zorunda kalmışlardır. Önceleri canlı hayvan olarak yapılan ticâretin yerini bugün konserve ve dondurulmuş et sevkiyatı tutmuştur. Çünkü uzun yolculukta hayvanların bir kısmının telef olması, satıldıkları yerlere bâzı hastalıkları getirerek bulaştırmaları canlı naklin önemli mahzurlarıdır.

Hayvanlardan elde edilen sütten; peynir, tereyağı, yoğurt ve süttozu gibi mâmuller de yapılmaktadır. Soğutma imkânlarının bulunması ve taşımadaki sürat sâyesinde sütten yapılmış besin maddeleri, kümes hayvanları ve yumurtaları milletlerarası ticâret maddesi olmuş ve bu tür besin maddelerinin yapımı ve satışa hazır duruma getirilme işleri besin endüstrisi olarak çok gelişmiştir.

Bugün dünyânın hayvancılık bakımından ilerlemiş ülkelerinde yetiştirilen hayvanların sayısından çok, verim dereceleri önemli yer tutmuştur. Sığır cinsleri, oldukça nemli bir iklim ve bol ot istediklerinden bu yerlerde, koyun cinsleri ılık iklim bölgeleri ve çevrelerinde yetiştirilirler.

İnsan topluluklarının hayvancılık konusundaki tutumları tamâmen birbirinden farklıdır. Meselâ zencilerin çoğu sâdece kümes hayvanlarını besler. Hindistan’da durum daha da başkadır. Sığır sayısı bakımından dünyâda başta gelir. Dînî sebepler yüzünden bu hayvanları öldürmek yasaktır. Çinliler ve Japonlar sütten nefret ederler. Hayvancılığın buna benzer mânilerden kurtulmuş olarak gelişip yayılan yer Türkiye ve Avrupa’dır. Özellikle Danimarka ile Hollanda hayvancılıkta verimi artırma ve hayvancılığı geliştirme bakımından Avrupa ülkeleri arasında başta gelir.

Türkiye’nin tabiat ve iklim şartları bakımından hayvancılığa elverişli olduğu söylenebilir. Bu arada bölgeler gözönüne alınacak olursa Doğu Anadolu Bölgesi geniş otlaklarıyla hayvancılığın en yaygın olduğu kesimdir. Bu bölgede daha çok koyun ve sığır yetiştirilir.

Ülkemizde hayvan sayısı yüksek olmakla birlikte hayvan yeminin büyük ölçüde mer’a ve samana dayanması, hastalıklarla mücâdele ve pazarlama imkânlarının sınırlı oluşu, hayvan yemleri ile hayvan ürünleri fiyatları arasındaki dengesizlikler yüzünden hayvancılığın iktisâdî yönden arzu edildiği şekilde geliştiği söylenemez.

Tarımda üretim değerinin % 38’lik bölümünü meydana getiren hayvancılık, yurt ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Bunun bütün millî gelir içindeki payı % 9 civârındadır. Ekonomik ve tarım alanındaki gelişme ile birlikte hayvânî üretimin tarım sektörü içindeki payı giderek artmaktadır.

Türkiye’nin konumu ve değişik ekolojik yöreleri hayvancılığa elverişli olup, ülke harekete geçirilmemiş büyük potansiyele sâhip bulunmaktadır. Hayvancılık alanında sayı bakımından zengin ve çeşitli hayvan varlığı bulunmaktadır, ama bunların içinde soyları iyileştirilememiş, düşük verimli yerli ırklar çoğunluktadır. Öte yandan bulaşıcı ve salgın hastalıkların tehdîdi, çayır ve mer’aların tarıma açılmış olması, yem bitkileri üretiminin yetersizliği ve yem açığının bulunması bu kesimin başlıca problemleri olarak dikkati çekmektedir.

Türkiye’nin hayvan nüfûsu, dünyâ ülkeleri arasında önemli bir yer tutmaktadır.

Yetiştirme ve ıslah çalışmaları:

Tarım ve Orman Bakanlığı kuruluşları hayvan yetiştirilmesinde verimi arttırmak, üretimi kalite ve kantite yönünden istenilen düzeye ulaştırmak için imkânlar ölçüsünde hizmetlerini sürdürmektedir. Bu çalışmaları ve hedefleri şöylece özetlemek mümkündür:

1. Üstün verimli damızlıkların yurt içinde elde edilmesi ile ilgili ıslah araştırmaları, hastalıkların denetimi ve çevre problemlerinin iyileştirilmesi ile ilgili çeşitli deneme ve araştırma çalışmaları. Bunlardan elde edilen müsbet netîceler uygulama alanına konmaktadır.

2. Yurdumuzda bulunan bütün yerli sığır, koyun ve keçi gibi hayvan ırklarının özellikle et, süt ve yapağı üretimi açısından damızlık niteliklerinin iyileştirilmesi için toplu ıslah çalışmaları. Bu ıslah çalışmaları sun’î tohumlama yoluyla, bu usûlün götürülemediği yerlerde de tabiî tohumlama yoluyla yürütülmektedir.

Bu çalışmalar netîcesinde ülkemizde 1970 yılında ortalama 600 kg olan yerli inek başına süt verimi, melezleme sonucu 1987 yılında 1200 kilograma, 89 kg olan karkas et verimi ise 150 kg’a çıkmıştır.

Yerli koyunlarda 1,8 kg yapağı verimi merinos melezleriyle 2,5 kg’a, kıl keçilerinin 50-60 kg olan süt verimleri melezleme sonucu 250-300 kg’a ulaşabilmiştir.

Büyük baş hayvan sayılarında ve kültür ırkına geçmede, dolayısıyla verimlerde elde edilen önemli ilerlemelere paralel olarak, tavukçuluk ve arıcılık konularında da büyük gelişmeler sağlanmıştır. Özellikle tavukçuluk günümüzde ilkel çiftçi işletmelerinde yürütülen bir üretim faâliyeti olmaktan çıkarak modern tavukçuluk yapılan büyük işletmelerde bir sanâyi hâline dönüşmüştür.

Özel proje uygulamaları:

Tarım ve Orman Bakanlığı 1, 2, 3, 4. Hayvancılık projelerini uygulamakta olup, 5. hayvancılık proje uygulamaları 1981 yılında başlatılmıştır. Bu projeler yurt hayvancılığının geliştirilmesine yardımcı olmak maksadıyla yapılmış ve Dünyâ Bankası da bunun finansmanına kısmen katılmıştır. Bu projelerle verimli sığır ve koyun popülasyonunun artırılması için çiftçilere damızlık nüve işletmeleri kurdurulmaktadır.

Özellikle Trakya, Marmara ve Ege bölgelerindeki 13 ilde uygulanmasına geçilen erken kuzu kesimi önleme çalışmaları ile kuzu başına 12 kg fazla et üretimi gerçekleştirilmiştir. Bu uygulama devam etmektedir.

Hayvanların yetiştirilmesinde, verim artışında, kaliteli ürün almada hastalıklarla savaş önemli yer tutmaktadır. Hastalıklar yalnız hayvanları değil insanları da tehdit etmekte ve ülke ekonomisinde büyük kayıplara yol açmaktadır. Bunun sonucu ihrâcat imkânları azalmaktadır.

Hayvan sağlığı yönünden zararlı olan hastalıklarla, veteriner teşkilâtı plân ve programa dayalı bir şekilde mücâdele etmektedir. Hayvan sağlığı ile kuduz, şarbon, ruam, brüselloz, tüberküloz ve benzeri gibi, hayvanlardan insanlara geçen zoonoz hastalıklara karşı devamlı mücâdele edilerek halkın sağlığı korunmaktadır.