Alm. Kohlenwasserstoffverbindung (f), Kohlenhydra, Fr. Hydrocarbone (m), İng. Hydrocarbon. Sâdece karbon ve hidrojen atomları ihtivâ eden organik bileşikler. Hidrokarbonlar çok çeşitlidir. Birçok üyesi endüstriyel bakımdan önemlidir. Meselâ metan tabiî gazların temel maddesidir. Benzin hidrokarbonlar karışımı olduğu gibi benzen, naftalin ve asetilen de birer hidrokarbondur. Hidrokarbonlar teorik bakımdan da önemlidir. Çünkü organik bileşiklerin birçok sınıfının sistematik olarak adlandırılmasında hidro karbonların adlandırılması esastır.

Hidrokarbon Tipleri

Hidrokarbonlar yapılarına bağlı olarak alifatik, aromatik ve alisiklik bileşikler olarak tasnif edilebilir. Alifatik ve alisiklik bileşikler de doymuş ve doymamış olarak sınıfandırılır. Doymuş hidrokarbon, mümkün olan en çok hidrojen ihtivâ eder ve karbonlar birbirlerine bir elektron çiftinin meydana getirdiği tek elektron bağı ile bağlıdırlar. Doymamış hidrokarbonlarda ise karbonlar birbirlerine çift veya üç bağ ile bağlanmışlardır. Alifatik hidrokarbonlar, hidrojen atomlarının bağlı olduğu düz veya dallanmış karbon zincirlerinden meydana gelmiştir.

Doymuş alifatik hidrokarbonlar: Bunlara alkanlar veya parafinler de denir. Genel formülü CnH2n+2'dir (n: karbon sayısı). Alkanlar bir homolog seri meydana getirir ki bu seride birbirini tâkip

eden bileşikler arasında (CH2) kadar fark vardır. Karbon sayısının Lâtincesinin sonuna (AN) eki getirilerek adlandırılır.

Karbon sayısı birden ona kadar olan alkanlar metan, etan, porapan, bütan, pentan, hekzan, heptan, oktan, nonan ve dekan şeklinde adlandırılır. Dört karbonlu hidrokarbonlardan îtibâren izomeri (kapalı formülü aynı, açık formülü farklı olma) olayı başlar:

H

l

CH2­CH2­CH2­CH2®C4H10¬CH3­ C ­CH3

l

H

n. Bütan İzobütan

Bu iki bileşiğin fiziksel ve kimyâsal özellikleri farklıdır. Karbon sayısı arttıkca mümkün olabilecek izomer sayısı da artar. C40H82 bileşiğinin izomeri ihtimâli 62 tirilyon kadardır.

Özellikleri: Karbon sayısı beşten düşük olan alkanlar oda sıcaklığında gaz hâlindedir. Hekzandan daha büyük alkanların karbon sayısı çoğaldıkça erime ve kaynama noktaları da yükselir. Bunlar oda sıcaklığında sıvı, katı olabilirler. Alkanlar aktif değildirler yâni reaksiyona girmek istemezler.

Üretimi: Alkanların en önemli ve ticârî üretim kaynağı tabiî gaz ve petrol kuyularıdır. Tabiî gaz içinde en çok metan bulunur. Fakat etan, propan, bütan ve daha büyük moleküllü alkanlar da bulunabilir.

Alkanların adlandırılması: Alkan serisindeki bileşiklerin adlandırılması en uzun zincir içindeki karbon sayısına dayandırılır. En uzun zincir esas zincir olup, buna bağlı kısa zincirler vardır. Bu kısa zincirlere radikal veya alkil denir. Alkilin genel formülü CnH2n+1 şeklinde olup, türediği alkanın isminin sonundaki AN eki kaldırılıp İL eki getirilerek adlandırılır.

CH3 — Metil, C2H5 — Etil, C3H7 — Propil Bu alkiller esas zincire bağlı yan dallardır. Önce alkilin bağlı olduğu karbonun numarası, sonra alkilin sayısı latince söylenir ve esas zincirin adı ilâve edilir:

Doymamış hidrokarbonlar:

Alkenler: Bu sınıfa olefinler sınıfı da denir. Bu sınıfta hiç olmazsa iki karbon arasında çift bağ vardır. Karbon sayısının latincesinin sonuna EN ve İLEN eki getirilerek adlandırılır. Çift bağın hangi karbonlar arasında olduğunu belirtmek için rakam kullanılır. Bu rakam çift bağın bağlı olduğu karbonlardan ilkine âittir.

CH2 == CH2 CH3 — CH == CH — CH3

Eten-etilen 2-Bütilen

Alkenler oldukça aktiftir. Doymamış karbonlara hidrojen, halojen ve diğer bâzı bileşikler katılır:

H H H H

½ ½ ½ ½

H—­C==CH + Br2®H—C—C—H

½ ½

1 2 dibromometan Br Br

Alkinler: Doymamış diğer hidrokarbon grubudur. Karbonlardan bir çiftinin arasında üç bağ vardır. Karbon sayısının Lâtincesinin sonuna İN eki getirilerek adlandırılır:

CH3

½

HCººCH CH3—C==CH

½

etin (asetilen) H 2-metil-2-butin

Alkinler kimyâsal olarak alkenlere göre çok daha aktiftir.

Aromatik hidrokarbonlar: Aromatik hidrokarbonlar bir veya daha çok benzen halkası ihtivâ ederler. Benzen halkasının yapısı çok çeşitli şekilde gösterilmiştir:

Birinci formül açık formül olup bağlanma şekillerini, karbon ve hidrojen sayılarını göstermektedir. 2 ve 3 numaralı formüller ise basitleştirilmiş benzen formülüdür.

Benzen halkasına çeşitli grupların girdirilmesi ile çeşitli bileşikler elde edilir. Toluen, ksilen, naftalin gibi misaller vermek mümkündür.

Alisiklik hidrokarbonlar: Alisiklik hidrokarbonlar üç veya daha fazla karbon bulunduran halkalı bileşiklerdir. Bu halkalar benzen halkalarından farklıdır.