Hrant Dink, 15 Eylül 1954 yılında Malatya’da dünyaya geldi. Anne ve babası 1961 yılında İstanbul'a taşınmalarının ardından boşandı. Hrant ve iki kardeşi ailenin bölünmesi ardından Gedikpaşa’daki Ermeni Yetimhanesi'ne yerleştirildi.

Dink bu sırada Türkiye'de gelişmekte olan sol siyasetten etkilendi. İbrahim Kaypakkaya'nın kurduğu Türkiye Komünist Partisi / Marksist-Leninist- çizgisinde siyaset yapmaya başladı. Yakalandığı durumda örgüt ile Ermeni cemaati ilişkilendirilmesin diye ismini mahkeme kararı ile Fırat olarak değiştirdi.

Liseyi bitirdikten sonra İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nde Zooloji eğitimi aldı. Bir süre sonra yetimhanede birlikte büyüdükleri Rakel ile evlendi.

Kardeşleriyle birlikte açtıkları yayınevi ve kırtasiye işlerini sürdürürken, eşi Rakel’le birlikte, kendileri gibi Anadolu’dan gelen kimsesiz ve yoksul çocukların yetiştiği Tuzla Ermeni Çocuk Kampı’nı yönetmeye başladı. Kamp bilahare kapatıldı. Denizli Piyade Alayı'nda sekiz ay kısa dönem askerliğini er olarak yaptı.

5 Nisan 1996 tarihinde ilk sayısı yayınlanan Agos gazetesi'nin yayın yönetmenliğini ve başyazarlığını üstlendi. Agos dışında Zaman gazetesinde ve Birgün gazetesinde yazdı. Yazılarında Ermeni cemaatinin patrikhane dışında sivil bir merkezi olması gerektiğini söyledi. Ermeni Diasporası'na 1915 olayları için soykırım kelimesini içermeyen daha yumuşak muhalefet yürütmeleri çağrısında bulundu.

Hrant Dink, 1915 olayları konusunda Ermeni diasporası'nın iddialarını tamamen kabul etmiyordu. Diaspora, Ermeni toplumuyla Türk toplumunun arasının açılmasından Osmanlı yönetimini sorumlu tutmasına rağmen; Hrant Dink, bu durumun esas sorumlusunun Avrupa ülkeleri olduğunu iddia ediyordu.

19 Ocak 2007 tarihinde İstanbul’da Agos gazetesi önünde uğradığı silahlı saldırı sonucu hayatını kaybetti.

X

RÖPORTAJ

Dink: Avrupa bedeli ödemeli

Ayça Abakan / BBC Türkçe Servisi

http://www.bbc.co.uk/turkish/europe/story/2007/01/070119_dink_promo.shtml

Avrupa Parlamentosu'ndaki Yeşiller/Avrupa Özgürlük Bağlaşıklığı Grubu'nca hazırlanan bildiri "Geçmişin geleceği: Türkiye'deki Ermeniler" başlığını taşıyor.

Türkiye'nin Avrupa Birliği'yle üyelik müzakerelerine başlaması için belirlenen tarih olan Ekim ayına dek, çözülmesi gereken birçok sorun ve aşılması gereken tabular bulunduğunu belirten grup, halen Türkiye'deki Ermeni azınlığın durumunun ve Türkiye'nin Ermenilerle bağlantılı olarak kendi tarihi üzerinde yaptığı tartışmaların, geriye kalan en büyük tabulardan biri olduğunu kaydediyor.

Bir tartışma ortamı yaratmak amacıyla Yeşiller/Avrupa Özgürlük Bağlaşıklığı Grubu, haftaya salı günü Strazburg'da önde gelen tarihçi ve aydınları bir forumda topluyor.

Sözkonusu foruma katılacak isimlerden biri, AGOS gazetesi genel yayın yönetmeni Hrant Dink. Dink geçen salı günü de, Ankara'da Meclisin Avrupa Birliği Uyum Komisyonu'nun Ermeni sorununu ele aldığı toplantıya katılmıştı. Londra'da BBC Türkçe Servisi'nin konuğu olan Dink'le Ayça Abakan konuştu.

Ayça Abakan: Meclis'in Avrupa Birliği Uyum Komisyonu'nunca düzenlenen toplantıyla ilgili görüşleriniz nedir?

Hrant Dink: Doğrusu toplantı öncesinde, toplantıya davet edildiğimde, özellikle de son bir iki gün içinde, yabancı basının bu toplantıya önem vermesi, sürekli sorular sorması, kafamda bir takım tedirginlikler uyandırmadı değil. Nedir bu yapılan, ne yapılmak isteniyor? Toplantı sırasında da konuştuk, aslında bu sorular orada da vardı kafamda.

Ama toplantıdan çıktıktan sonra, bu toplantının hakikaten çok yararlı bir toplantı olduğunu, önemli bir deneyim olduğunu gördüm. Çünkü Türkiye yeni bir açılım içerisinde.

Biliyorsunuz Başbakan Tayyip Erdoğan’la Deniz Baykal birlikte, yani iktidar ve muhalefet birlikte bir açılım sağladıklarını dünyaya ilan ettiler, sadece Türk kamuoyuna değil. Ve bu açılımın da desteklenmesi gerektiğini düşünenlerdenim, ısrarla da bunu savunuyorum. Ama o beyanlardan bugüne kadar geçen süre içerisinde yeni açılım olarak ortaya konulan yeniliklerin pek de öyle yeni birşeyler olmadığını gördüm. Özellikle de o yeni açılımın henüz daha yeni bir üslupla donanmış olmadığını gördüm.

Yani eski, o bildik karşı kampanya, karşı atak, karşı kavramıyla ilgili bir duruş sözkonusuydu. Justin McCartney'nin Türkiye'ye getirilmesi, parlamentoda yaptığı konuşmalar. Hala o mezar kazma, mezardan iskeletler çıkarma ve bunu "İşte Ermenileri Türkler katletti" diye dünyaya anlatma ritüelleri. Korkum şu, bu üslupla mı yeni bir açılım bulacağız. Bu böyleyse, bu gerçekten mümkün olmaz.

Ama şunu söyleyebilirim, Parlamento'da ilk kez böyle birşey yapıldı. Ermeni yurttaşlarından birkaçını da aldı dinledi. Bu devam eder mi, ne kadar devam eder, ne yapılmak istenir arkasından, hangi boyutlarda nerelere gider bilemiyorum. Ama bize ne zaman düşünce belirtme görevi düşerse onu her zaman yerine getiririz. Çok saygın bir toplantıydı. Fikirlerimizi çok özgürce dile getirdik.

Ayça Abakan: Strazburg'da düzenlenen toplantının amacı nedir, ne için çağırıldınız? Ve neler söyleyeceksiniz?

Hrant Dink: Ben, 'Türk-Ermeni ilişkilerinin geleceğine ilişkin Avrupa Birliği'ne düşen rol ne olmalı' konulu bir tebliğ sunacağım. Biraz sert konuşacağım.

Geçmişte, 90 yıl önce, ya da ondan önceki yıllarda da yaşanan trajedilerde, yaşanan felaketlerde Avrupa ne rol oynadı, bunu acaba Avrupalılar bugüne kadar çok açık yüreklilikle sorguladılar mı? Hayır sorgulamadılar. Bütün ayrıntıları da biliyorlar aslında. Kendi arşivleri bunlarla dolu. Ama onlar bugüne kadar hiç samimi bir duruş göstermediler bu yönde.

İşte, geçmişte Ermeniler üzerine hâmilik yaptılar, İngilizler, Fransızlar. Avusturya, Almanya, İttihat Terakki'ye bu yönde telkinlerde bulundu. Yaşanan o felaketin de bir yerde teorisyenleriydi onlar, akıl vericilerdi. Kendi Balkanlarda edindikleri pratiği Osmanlı'ya aktaranlardı. Ama Avrupa'da bunlar hiç sorgulanmadı.

Bunları niçin sorgulamadıklarını onlara hatırlatacağım ve aslında sorgulamadıkları için de bugün aynı hataları tekrarladıklarını yine hatırlatacağım. Çünkü bugün artık Avrupa'nın mazereti de yok.

Artık gerçekten reel ve doğru dürüst bir politikaya sahip olmaları lazım. Tarihe ilişkin, hiç kimse, kendisine düşen sorumluluğu ve bedeli - bedel kelimesini de özellikle kullanıyorum, diğerlerinin üzerine atarak aradan sıvışamaz. Avrupalıların önemli bir sorumluluğu vardı bu işler içerisinde. Ama onlar bu sorumluluğu hiç idrak etmediler bugüne kadar ve bunun bedelini telafi edebilmek için hiçbir çaba göstermediler.

Bugün ise artık bu bedeli ödeyebilmek için fırsat doğmuş durumda. O da nedir? Geçmişte, onların sayesinde bin yıldır birarada yaşayan iki halkın ilişkileri tüketildi. Geçmişte bu ilişkileri tüketen Avrupa, bugün bu ilişkileri üretmekle, yeniden doğurmakla yükümlüdür. Ve bedelini ancak böyle ödeyebilir.

Bunun için her türlü performansını harcamalıdır. Türkiye ve Ermenistan arasında iki ülkenin sınırlarını açabilmesinde, diplomatik ilişki kurmasında ortak üretim alanları, ortak çıkar alanları yaratarak bu öldürmüş olduğu ilişkiyi tekrar üretmelidir. Parasını da ortaya koyarak üretmelidir. Maddi yardımını yaparak üretmelidir.

İki cümlelik parlamento kararlarıyla bu ilişki üretilmez. Bu ortada. Onların asıl yapması gereken gerçek politikaya dönmeleridir. Hayatı üretecek bir politikaya dönmeleridir. Bunları önereceğim kendilerine.

(BBC'de Hrant Dink'le 9 Nisan 2005'te yayımlanan söyleşiden...)

x

Hrant Dink’le ilgili hatıram...

Yard. Doç. Dr. Süleyman Doğan

www.sanatalemi.net

30 Ocak 2007

Agos gazetesi genel yayın yönetmeni Hrant Dink’in menfur bir suikast ile katledilmesinden dolayı üzüntü içindeyim. Kederli ailesine başsağlığı diliyorum. Hrant Dink Türk vatandaşıdır. Soyu, ana dili ve dini ne olursa olsun Türk milletinin bir parçasıdır; bu sebeple, O’na yönelik bir saldırıyı Türk milletine yönelik olarak kabul ettiğimiz için, aziz milletimize de başsağlığı diliyorum.

Vuku bulan olay her bakımdan çok üzücü ve bir o kadarda çok tehlikeli gelişmelerin işareti olabilecek mahiyettedir. Bu itibarla bütün bir millet olarak son derece uyanık, sağduyulu ve temkinli olmak durumundayız. Çünkü bu müessif hadiseyi bahane edecek birçok iç ve dış mihrakın, katledilmiş bir insanın acısını kendi siyasî emelleri uğruna sonuna kadar istismar ederek Türkiye ve Türk milleti aleyhine son derece yoğun, ahlâk dışı bir baskı politikası geliştirmesi mümkündür.

Yanlış hatırlamıyorsam 2001’in Temmuz sıcaklığında Gazeteciler Yazarlar Vakfı’nın organize ettiği “Abant Toplantıları” için İstanbul’dan Abant’a hareket ettik. Ben toplantıya Ortadoğu gazetesi yazarı sıfatıyla davet edilmiştim. Otobüste yanıma Agos Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Hrant Dink oturmuştu.

İlk defa karşılaştık ve beş saatlik yolu birlikte gittik. Koyu bir sohbet tutuşmuştuk. Hrant Dink, Ortadoğu gazetesini sürekli ve en önemli gazete olarak takip ettiklerini söyledi. Malum o yıllar MHP iktidarın ikinci büyük ortağıydı. Bahçeli hakkında olumlu ifadelerde bulundu, Dink.

Merhum Türkeş ile dönemin Ermenistan Cumhurbaşkanı Petrosyanla Paris’de görüşmelerini sağladığını ifade etti. Tuğrul Türkeş ile yakından tanıştıklarını; bunun yanında Türkiye’de bazı önemli simaların Ermeni kökenli olduğunu ve bunu nüfus kayıtlarıyla ispatlayabileceğini belirtti. Beni şaşırtan bu ifadesini belgelerinin kendilerinde mevcut olduğunu üzerine basa basa söyledi.

Hrant Dink, Türkiye dışına çıkamadığını, bu konuda kendisine yurtdışı yasağı getirdiğini belirterek şu görüşlerini paylaştı:

“Ben Avrupa’nım Ermeni meselesi hakkında samimiyetlerine inanmıyorum. Geçmişte Ruslar Ermenileri Osmanlı aleyhine kullandılar. Zararlı çıkan yine Ermeniler oldu. Ben bugün Fransa’nın Ermeniler konusunda samimi olduğuna inanmıyorum. Bu manada Ermeni Diasporasını desteklemiyorum. Ben Türk vatandaşıyım. Bu topraklarda doğdum, bu topraklarda büyüdüm, bu toprakları çok seviyorum. Bu topraklardan ayrılmaya da hiç niyetim yok. Türkiye’de yaşayan Ermeniler olarak, meselemizi kendimiz konuşarak halletmeliyiz, başkalarını, yani dış güçleri meselemize ortak edersek herkes kendi çıkarı için bunu kullanacaktır.”

Hrant Dink, duygusal biriydi. Zaman zaman duygusu aklının önüne geçiyordu. Bunu hatırlatarak; Agos gazetesinde zaman zaman aşırıya varan görüşlerin yer aldığını ve Türkleri tarihte suçluymuş gibi gösteren yazılar olduğunu kendisine sorduğumda; şunları söyledi;

“Zaman zaman bu tür aşırılıklar olmuyor değil. Benim yazılarımda yer yer bulabilirsiniz. Ortadoğu gazetesinde Ermeniler aleyhinde zaman zaman sert yazılar çıktığı gibi, Agos’da da geçmişe dair Türk yani Osmanlı dönemi aleyhinde yazılar çıkıyor. Ancak ben meselemizi Türkiye içinde çözmekten yanayım.”

Hrant Dink Ortadoğu gazetesinin sahibi merhum Zeki Saraçoğlu ile de iyi tanıştıklarını söylemişti. Zeki Bey’e hatırlattığımda, “Bir iki sefer bir toplantı vesilesiyle tanıştık ve konuştuk. Karşılıklı görüş alış verişinde bulunduk.” diye doğrulamıştı. Dink, MHP ve Bahçeli hakkında gayet olumlu ve yapıcı bir siyaset takip ettiğini söyledi.

Hrat Dink’in ölümüne ve aklı selim hiç kimsenin tasvip edeceğine ve sevineceğine inanmıyorum. Hrat Dink hakkında toprağı bol olsun diyorum. Menfur cinayetin ardından bazı basın ve yayın organları tarafından güzîde şehrimiz olan Trabzon’u ve insanlarımız kasıtlı olarak töhmet altında bırakılmak ve bu suretle de millî ve milliyetçi reflekslere ağır bir darbe indirilmek istenmesi son derece yanlıştır. Hata ve kusur varsa birlikte giderilmesi için uğraşmak başkadır, bir şehri ve insanları töhmet altına almak başkadır.

Bu olayın akabinde Hrant Dink anısına bir anıt-heykel dikilmesi ve kaidesine de “1915’te ölen Ermeni ve Türklerin anısına ithaf olunmuştur” türünden bir yazı yazılmasını isteyenler dahi çıkmıştır. Eğer böyle bir saçmalığa prim verilecek olursa, bunun sonu aynı abidenin daha büyüğünün ve Türk devletini ve Türk milletini tam olarak ve açıkça katil ilan eden “büyüğünün” dikilmesi ve Ermeni tezlerinin tam olarak kabul edilmesi olacaktır.

Yine, bu haddini aşmış kampanyaya omuz verenleri, gerçekten her türden cinayete samimiyetle karşı iseler, her gün vatan için gencecik bedenlerini seve seve toprağa seren aziz şehitlerimizin cenaze törenlerinde de görmek istiyoruz. Kendi vatanları için gözlerini kırpmadan canlarını feda eden şehitlerine saygı göstermeyenlerin, hiç kimse için ağıt yakmaları inandırıcı değildir.

Hrant Dink’in katlini protesto edenlerin, “Biz hepimiz Ermeniyiz” şeklinde iyiden iyiye çığırından çıkmış sloganlarla kışkırtmalara yönelmelerini de şiddetle tel’in ve reddediyor ve diyoruz ki:

“Biz Hepimiz Türküz ve Burası da Türkiye!”

xxxx

HRANT DİNK'İN TARTIŞMALI SÖZLERİ

* "1915 Ermeni soykırımının başlangıç tarihidir, 24 Nisan tarihine Türk devletinin saygı duyması gerekmektedir.”

* Dink'in diaspora Ermenilerini eleştirmek için söylediği söz; “Türk'ten boşalacak o zehirli kanın yerini dolduracak temiz kan, Ermeni'nin Ermenistan'la kuracağı asil damarında mevcuttur.”

- - - - - - - -

Farklı bir kaynaktan derlenen biyografisi:

15 Eylül 1954'te Malatya'da doğdu.

Babası Sivas'ın Gürün ilçesinde, annesi Gülvart ise Sivas'ın Kangal ilçesinde doğup büyüdü. Anne ve babası 1961 yılında İstanbul'a taşınmalarının ardından boşandı. Anne ve babasının boşanması nedeniyle iki kardeşiyle birlikte ortada kaldılar ve Gedikpaşa'daki Ermeni Protestan Kilisesi'nin yetimhanesine yerleştirildi.

Üç kardeş ilkokulu bu Kiliseye bağlı İncirdibi İlkokulu'nda okuyup, yazları da okulun Tuzla'daki kampında barındılar. Hrant Dink Ortaokulu Becziyan, liseyi ise Üsküdar'daki Surp Haç Tıbrevank yatılı okulunda tamamladı. Lisenin ardından İstanbul Fen Fakültesi'nde Zooloji lisans okumaya başlayan Dink bu esnada ilkokuldaki yuvada tanıştığı Silopu doğumlu Ermeni Varto aşiretinden Rakel Yağbasan ile evlendi ve aynı zamanda Türkiye Ermenileri Patriği Şınorhk Kalustyan'ın yanında çalışmaya başladı.

Zooloji lisansı bitiren Dink bu kez İstanbul Üniversitesi'nde Felsefe okudu ve bu esnada da üç çocuk sahibi oldu. Dink ve eşi bu tarihlerde Tuzla'daki Çocuk Kampını yönetmeyi üstlendiler.

1980-1990 yılları arasında iş hayatıyla yetinen ve kardeşleriyle birlikte bir kitabevi işleten Dink 1990 yıllarından itibaren tekrar Türkiye Ermeni Toplumu içindeki faal yaşantısına döndü.

Bu yıllarda Marmara gazetesinde 'Çutak' rumuzuyla Ermeni tarihiyle ilgili Türkiyede çıkan kitaplara ilişkin kritikler yazdı.

1996'da birkaç arkadaşıyla birlikte ve dönemin Patriğinin de teşviğiyle AGOS Gazetesi'ni kurdu.

Dink bu tarihten itibaren de yazdığı yazılarla ve Türk ve yabancı basında dile getirdiği görüşlerle dikkat çekti.

Amerika, Avustralya, Avrupa ve Ermenistan'da çok sayıda konferansa katılan Dink Ermeni Kimliği ve Ermeni Tarihi üzerine geliştirdiği yeni söylemlerle tanındı.

Ödüller

2005 yılında Türkiye'de İnsan Hakları Derneği tarafından Dink'e 'Ayşe Nur Zarakolu Düşünce ve İfade Özgürlüğü Ödülü' verildi.

Dink'e verilen bir diğer ödül ise 2006'da Alman Stern Dergisi Kurucusu Henri Nannen adına dünya çapında tanınan 'Düşünce Özgürlüğü ve Cesur Gazetecilik Ödülü' oldu.

Dink'e dünya çapında iki ayrı ödül ise bu yılın 18 Kasım'ında Hollanda ve 24 Kasım'ında ise Norveç'te verildi.

Hollanda'da verilen ödül Pen Award fikir ve düşünce özgürlüğü,

Norveçte verilen ise Bjornson İnsan Hakları Ödülüydü.

Dink öldürüldüğünde AGOS Gazetesi'nin genel yayın yönetmenliğini ve yazarlığını yapıyordu.

Bu gazeteyi Türkiye'nin demokrat ve muhalif seslerinden biri haline getirmeye, özellikle Ermeni toplumunun uğradığı haksızlıkları kamuoyu ile paylaşmaya çabalıyordu.

Gazetenin en temel hedeflerinden biri de Türk ve Ermeni halkları, Türkiye ile Ermenistan arasında yeniden diyalog kurabilecekleri bir ortamın gerçekleşmesine katkıda bulunmak.

Dink değişik demokratik platformlarda ve sivil toplum örgütlerinde elden geldiğince görev alıyordu.

Hrant Dink cinayetiHrant Dink, 19 Ocak 2007'de Halaskargazi Caddesi üzerinde bulunan Agos Gazetesi çıkışında silahlı saldırı sonucunda olay yerinde hayatını kaybetti. Başına ve boynuna isabet eden üç kurşunla hayatını kaybeden Dink'in cesedinin yakınında 4 adet boş kovan bulundu. Suikast gerek Türk, gerekse Dünya basınında geniş yankı uyandırdı ve Cumhurbaşkanı sayın Ahmet Necdet Sezer ve Başbakan sayın Recep Tayyip Erdoğan da başta olmak üzere tüm siyasiler ve Genelkurmay başkanı sayın Yaşar Büyükanıt bu suikasti lanetlediklerini açıkladılar. Olayın ardından Türkiye Ermeni Patriği sayın Mesrob Mutafyan da cinayeti kınayarak Ermeni cemaat için 15 günlük yas ilan etti. Hrant Dink'in avukatı Erdal Doğan Dink'in tehdit edildiğini iletti.

- - - - - - - -

Gazeteci- yazar Hrant Dink'in ilgi çekici yaşam öyküsü 2 Ekim 2005 tarihli Hürriyet Pazar'ın Albüm köşesinde Emel Armutçu imzasıyla yayınlanmıştı.

15 Eylül 1954'te Malatya'nın, Ermenilerin de yaşadığı Alevi mahallesi Çavuşoğlu'nda doğar. Terzi Haşim adıyla tanınan babası Serkis Dink, Malatya Gürünlü'dür. Ondan ikişer yıl arayla iki erkek kardeşi daha doğacaktır ama hayat hikayesinin ana fikri aslında Sivas Kangal kökenli annesinin adında gizlidir: Gülvart. Gül Türkçe'de bildiğiniz anlamdadır, gül. Vart ise gülün Ermenice karşılığı! Daha o doğmadan çok önce annesine verilen isim, "birlikte yaşama"nın ne anlama geldiğini anlatır aslında.

Babası kumara düşkün bir adamdır. Bu yüzden, o yedi yaşında, kardeşleri de daha küçükken, İstanbul'a kaçar-göçerler. Ancak daha geleli birkaç ay olmuştur ki annesi babasını kahvede oyun oynarken her yakaladığında kavgalar başlar. Ayrılık da ardından gelir. Ve üç kardeş, "ortada kalma"nın ne olduğunu hiç unutamayacakları şu görüntüyle öğrenirler: Dayının evinin önünde, anne, anneanne, yengeler pencereden "babanıza gidin" diye seslenirken, baba sokağın köşesinde, "oraya gidin" işareti yapmaktadır. Bir süre ne yapacaklarını bilemeyen üç kardeş, birden ve aynı anda, ters yöne doğru koşmaya başlar. Ancak üç gün sonra Kumkapı'da bir balıkçı sepetinin içinde, aç sefil, uyurken bulunurlar. Sonraki durak, Gedikpaşa'daki Ermeni yetimhanesidir.

On yılı yetimhanelerde geçer. Yüz kadar çocukla birlikte, daha küçücük yaşta kendi işlerini kendi gördükleri, sürekli bedenen çalıştıkları bu yılların, karakterini şekillendirdiğini düşünür, sevgiyle anar. Ama her şey o kadar pembe değildir elbette: Sonuçta yetimhanedir yaşadığı yer. Ve tüm yetimhane hikayelerinde olduğu gibi, onunkinde de gündüz ayakta kalmak için mücadele olduğu kadar, gece gözyaşlarıyla yastığı ıslatmak da vardır... Gözyaşlarında babaya kızgınlık, anneye kutsama vardır... Haylazlık yaptıklarında ya da Ermenice konuşmadıklarında sürekli dayak vardır...

YETİMHANEDEKİ ÇOCUKLUK AŞKIYLA EVLENDİBir gün Rakel'i getirirler yetimhaneye. 1915 karmaşasından kaçıp, uzun yıllar Cudi dağında çadırlarda yaşamış ve "aşağı" yeni inmiş bir aileden, Kürtleşmiş bir Ermeni kızıdır. Ne Türkçe, ne Ermenice bilir. Ona "abi" olur, Türkçe, Ermenice öğretir, hiç yanından ayrılmaz. İstanbul'daki Ermeni çocuk yuvalarında, harçlık parasına çalıştığı lise yıllarında bir ara izini kaybeder, tekrar karşılaştıklarında Rakel büyümüş, 14'üne gelmiştir! 20'sindeki Hrant bir daha yanından ayrılamaz. Bir yıl kadar sonra evlenirler.

O sıralar çoktan sol siyasete bulaşan, hatta "en köylü" örgüte sempati duyan, ancak silah külah ve şiddetle arası hiç iyi olmayan Hrant, bu aşk sayesinde çatışma meraklısı soldan uzaklaşır. Ama 12 Eylül sonrası gözaltına alınıp işkence görmekten kurtulamaz. Örgütle birlikte eylem yaptığından değil, sadece ortanca kardeşi Hosrop'un "afacan"lığından.

Kardeşleri onun gibi okumaya meraklı değildir, o liseyi bitirip İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi'nde Zooloji okurken, yetimhaneden daha erken ayrılan kardeşleri çıraklık, yamaklık filan yapıp hayata atılırlar. Ama Hosrop'un yurtdışı hayalleri vardır. 12 Eylül döneminde yurtdışına çıkmak zor olduğundan Beyrut'a gidip oradan Avrupa'ya gidip gelmeye başlar. Beyrut'ta ölmüş birinin kimliğiyle! Bir maceradır onunki, siyasetle ilgisi yoktur ancak o kimlikle bir gün Türkiye'de yakalanınca ve asıl kimliği ortaya çıkmasın diye ağabeyi Hrant'ın "arkadaşı" olduğunu söyleyince, işler arap saçına döner. Ne yazık ki Asala'nın Avrupa'da Türk diplomatlara karşı korkunç eylemler gerçekleştirdiği yıllarda Beyrut ve Ermeni kelimeleri bir araya gelince, işin doğrusunu anlatmak oldukça zordur. Her ikisi de polisin elinden sağ olarak zor kurtulur.

İlk olaydan sonra kardeşine diskurlar çekip askere yollayan Dink, kardeşini bulmak için polisin yaptığı ikinci sorguda doğruyu açıklar, "o benim arkadaşım değil, kardeşim, öyle söyleyince korumak zorunda kaldım" der. Ancak mimlenmiştir bir kere. Sonrasında gelişen tüm olaylar, her yolun Roma'ya çıkması misali ona çıkar: Mesela, yönettiği çocuk kampında yetişen bir gencin adının Avrupa'ya gider gitmez bir Asala eyleminde geçmesi, sonra doğru olmadığı ortaya çıksa da onun sorgulanmasına neden olur. Ya da kendi yetiştiği yetimhanenin sert müdürü 12 Eylül sonrası Türklük aleyhtarı eylemlerde bulunduğu gerekçesiyle gözaltına aldığında ve o sıralarda Fransız konsolosluğunu basan Asala militanları, şartları arasında onun da serbest bırakılmasını istediklerinde, emniyete davet edilen yine Dink olacaktır. Şöyle açıklar bu durumu: "Ya ben tehlikeyi çok sevdim, ya tehlike beni. Ama inanılmaz derecede de masumdum."

Aslında Zooloji'den mezun olduktan sonra canlılar dünyası ve bilimi çok sevdiği için "biyoloji felsefesi"nde akademik kariyer yapmak istemiştir. O dönem bu bölümün kürsüsü kurulmayınca, yeniden üniversite sınavlarına girerek felsefe bölümüne kaydolmuştur. Onu da son sınıfta bir hocanın gereksiz disiplini ve kendi inadı yüzünden bırakır. İki erkek kardeşiyle yayınevi, kırtasiye işini sürdürürken eşi Rakel'le birlikte, kendileri gibi Anadolu'dan gelen kimsesiz ve yoksul çocukların yetiştiği Tuzla Ermeni Çocuk Kampı'nı yönetmeye başlar. Yoktan varedilen bu kampa ne zaman (21 yıl sonra) devlet tarafından el konur, o "bir dakika" der.

AZINLIK OLDUĞUNU HİSSETTİĞİ ANLARO güne kadar, hiç "azınlık" olduğunu hissetmemiştir. Yüzlerce çocuğa barınak olan okul ellerinden bir anda alınınca, farklı bir muamele gördüklerine karar verir. Hayatındaki bir diğer dönüm noktası da askerliğinde gizlidir: Denizli'de piyade alayında sekiz ay yaptığı askerliğinde, bütün arkadaşları çavuş olup, sınavdan yüz üzerinden yüz almasına rağmen o olamayınca çok üzülür. Çavuş olmayı o kadar önemsediğinden değil ama negatif ayrımcılığı hissettiği için. Buna, hem de iki saat kadar ağlayacağını hiç aklına getirmemiştir. Artık kimliğime daha fazla sahip çıkmalıyım, diye düşünür.

Uzun bir yolculuktur bu: 1915 ve Varlık vergisi yılları bir yana, Kıbrıs meselesinin başlamasıyla ortaya çıkan bir gerginlik sözkonusudur. Ardından Asala eylemlerinin yoğunlaştığı ve onun deyimiyle Türkiye'deki Ermeniler'in başı önde dolaşmaya başladığı yıllar gelir. Sonra Kürt sorunu, Ermeni sorunuyla birlikte konuşulmaya başlanır. Devletin bakanlarının ağzından "Apo Ermeni dölü" gibi lafların edildiği karanlık yıllardır bunlar. Bitmez, bir de Ermenistan Karabağ savaşının Türkiye yansımaları gelir. Yine onun deyimiyle Ermeniler'in her gün evlerinde kendini solucan gibi hissettiği günler... Bu ruh halinden sıyrılmak gerekir.

Bazı cemaat gazetelerinde kitap kritikleriyle başlar yazmaya... Sonra medyadaki yalan yanlış haberleri düzeltmekte ortaya çıkar adı. Patrikhane'ye, "Ermeni toplumu çok kapalı yaşıyor, kendimizi iyi anlatırsak önyargılar kırılır" diyen de odur. Bunun için bir Türkçe gazete çıkarmayı öneren, 1800 başlayan tirajı şimdi altı bine ulaşan, Ermeniler kadar Türk okuyucusu da olan, Ermeni toplumuyla iletişim kurmak isteyen her siyasetçinin, akademisyenin aradığı Agos gazetesinin yayın yönetmenliğini üstlenen de.

Sonuçtan memnundur. Ona göre Agos, sadece Ermeni sorunlarıyla ilgilenen bir gazete olmakla kalmamış, Türkiye'nin demokratikleşmesinin bir parçası olmuştur. Onun istediği de budur: "Biz Ermenilerin sorunları çözülmüş, Kürtlerin, Alevilerin, kadınların, eşcinsellerin sorunları çözülmemiş, bu neye yarar ki?"

Ama o, bir gazetenin bunu yapmaması, Ermeni cemaatinin sivil bir merkezi olması gerektiğini söyler. "Laik bir ülke olan Türkiye'de bir cami mütevelli heyetinin yanıbaşındaki okulu da idare etmesini düşünebilir misiniz? Buna dünyadaki hangi laik ülke tahammül edebilir? Ama bizde oluyor, kilise, okulu da idare ediyor!" der.

- - - - - - - -

Yayın yönetmeni Hrant Dink'in Agos gazetesinde yayınlanan 19 Ocak tarihli son yazısı.

"Ruh halimin güvercin tedirginliği"

Başlangıcında, 'Türklüğü aşağılamak' suçlamasıyla Şişli Cumhuriyet Savcılığı'nca hakkımda başlatılan soruşturmadan tedirginlik duymadım. Bu ilk değildi. Benzer bir davaya zaten Urfa'dan aşinaydım. 2002 yılında Urfa'da gerçekleşen bir konferansta yaptığım konuşmada 'Türk olmadığımı... Türkiyeli ve Ermeni olduğumu' söylediğim için 'Türklüğü aşağılamak' suçlamasıyla üç yıldan beri yargılanıyordum.

Duruşmaların gidişatından dahi habersizdim. Hiç ilgilenmiyordum. Urfa'dan avukat arkadaşlar gıyabımda yürütüyorlardı celseleri.

Şişli Savcısı'na gidip ifade verdiğimde de hayli umursamazdım. Sonuçta yazdığıma ve niyetime güveniyordum. Savcı, yazımın sadece birbaşına hiç bir şey anlaşılmayan o cümlesini değil, yazının bütününü değerlendirdiğinde, benim 'Türklüğü aşağılamak' gibi bir niyetimin bulunmadığını kolaylıkla anlayacaktı ve bu komedi de bitecekti.

Soruşturma sonunda bir dava açılmayacağına kesin gözüyle bakıyordum.Kendimden emindim

Ama hayret işte! Dava açılmıştı.

Yine de iyimserliğimi kaybetmedim.

O kadar ki, telefonla canlı olarak bağlandığım bir televizyon programında, beni suçlayan avukat Kerinçsiz'e 'Çok heveslenmemesini, bu davadan herhangi bir ceza yemeyeceğimi, eğer ceza alırsam bu ülkeyi terk edeceğimi' dahi dile getirdim. Kendimden emindim, gerçekten yazımda Türklüğü aşağılamak gibi bir niyetim ve kastım -hiç ama hiç- yoktu. Dizi yazılarımın tamamını okuyanlar bunu çok net olarak anlayacaklardı.

Nitekim işte, bilirkişi olarak tayin edilen İstanbul Üniversitesi öğretim üyelerinden oluşan üç kişilik heyetin mahkemeye sunmuş olduğu rapor da bunun böyle olduğunu gösteriyordu.

Endişelenmem için bir sebep yoktu, davanın şu ya da bu aşamasında muhakkak yanlıştan dönülecekti.

'Ya sabır' çeke çeke...

Ama dönülmedi.

Savcı, bilirkişi raporuna rağmen cezalandırılmamı istedi. Ardından da hakim altı ay mahkumiyetime karar verdi.

Mahkumiyet haberini ilk duyduğumda, kendimi, dava süresi boyunca beslediğim ümitlerimin acı tazyiki altında buldum. Şaşkındım... Kırgınlığım ve isyanım had safhadaydı.

'Bak şu karar bir çıksın, bir beraat edeyim, siz o zaman bu konuştuklarınıza, yazdıklarınıza nasıl pişman olacaksınız' diye dayanmıştım günlerce, aylarca.

Davanın her celsesinde 'Türkün kanı zehirlidir' dediğim dile getiriliyordu gazete haberlerinde, köşe yazılarında, televizyon programlarında. Her seferinde 'Türk düşmanı' olarak biraz daha meşhur ediliyordum. Adliye koridorlarında üzerime saldırıyordu faşistler, ırkçı küfürlerle.

Pankartlarla hakaretler yağdırıyorlardı. Yüzlerceyi bulan ve aylardır yağan telefon, email, mektup tehditleri her seferinde biraz daha artıyordu.

Tüm bunlara 'Ya sabır' çekip, beraat kararını bekleyerek dayanıyordum. Karar açıklandığında nasıl olsa gerçek ortaya çıkacak ve bu insanlar yaptıklarından utanacaklardı.

Tek silahım samimiyetim Ama işte karar çıkmıştı ve tüm ümitlerim yıkılmıştı. Gayrı, bir insanın olabileceği en sıkıntılı konumdaydım.

Hakim 'Türk Milleti' adına karar vermişti ve benim 'Türklüğü aşağıladığımı' hukuken tescillemişti. Her şeye dayanabilirdim ama buna dayanmam mümkün değildi.

Benim anlayışımla, bir insanın birlikte yaşadığı insanları etnik ya da dinsel herhangi bir farklılığı nedeniyle aşağılaması ırkçılıktı ve bunun bağışlanır bir yanı olamazdı.

İşte bu ruh haliyle, kapımda hazır bekleyen ve 'Daha önce dile getirdiğim gibi ülkeyi terk edip etmeyeceğim'i teyit etmek isteyen basın ve medyadan arkadaşlara şu açıklamada bulundum:

'Avukatlarıma danışacağım. Yargıtay'da temyize başvuracağım ve gerekirse Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne de gideceğim. Bu süreçlerden herhangi birinden aklanamazsam ülkemi terk edeceğim. Çünkü böylesi bir suçla mahkum olmuş birinin benim kanaatimce aşağıladığı diğer yurttaşlarla birlikte yaşama hakkı yoktur.'

Bu sözleri dile getirirken yine her zamanki gibi duygusaldım. Tek silahım samimiyetimdi.

Kara mizah

Ama gelin görün ki beni Türkiye insanının gözünde yalnızlaştırmaya ve açık hedef haline getirmeye çalışan derin güç, bu açıklamama da bir kulp buldu ve bu kez de yargıyı etkilemeye çalışmaktan hakkımda dava açtı. Üstelik bu açıklamayı tüm basın ve medya vermişti ama onların gözüne batan ille de AGOS'takiydi. AGOS sorumluları ve ben, bu kez de yargıyı etkilemekten yargılanır olduk. 'Kara mizah' dedikleri bu olsa gerek.

Ben sanığım, bir sanıktan daha fazla kimin yargıyı etkileme hakkı olabilir ki?

Ama bakın şu komikliğe ki sanık bu kez de yargıyı etkilemeye çalışmaktan yargılanıyor.

'Türk Devleti adına'

İtiraf etmeliyim ki Türkiye'deki 'Adalet sistemi'ne ve 'Hukuk' kavramına olan güvenimi fazlasıyla yitirmiş durumdaydım.

Nasıl yitirmeyeyim? Bu savcılar, bu hakimler üniversite okumuş, hukuk fakültelerini bitirmiş insanlar değiller mi? Okuduklarını anlayacak kapasitede olmaları gerekmiyor mu?

Ama gelin görün ki, bu ülkenin Yargı'sı bir çok devlet adamının ve siyasetçinin de dile getirmekten çekinmediği gibi bağımsız değil.

Yargı yurttaşın haklarını değil, Devlet'i koruyor.

Yargı yurttaşın yanında değil, Devlet'in güdümünde.

Nitekim şundan bütünüyle emindim ki, hakkımda verilen kararda da her ne kadar 'Türk Milleti adına' deniyor olsa da, şu çok açık ki 'Türk Milleti adına' değil, 'Türk Devleti adına' verilmiş bir karardı bu. Dolayısıyla, avukatlarım Yargıtay'a başvuracaklardı, ama bana haddimi bildirmeye karar vermiş derin güçlerin orada da etkili olmayacaklarının garantisi neydi?

Hem sonra zaten, Yargıtay'dan hep doğru kararlar mı çıkıyordu?

Azınlık Vakıfları'nın mülklerini elllerinden alan haksız kararlara aynı Yargıtay imza atmamış mıydı?

Başsavcının çabasına rağmen

Nitekim işte başvuruda bulunduk da ne oldu?

Yargıtay Başsavcısı tıpkı bilirkişi raporunda olduğu gibi suç unsuru bulunmadığını belirtti ve beraatimi istedi ama Yargıtay yine de beni suçlu buldu.

Ben yazdığımdan ne kadar eminsem Yargıtay Başsavcısı da o kadar okuyup anladığından emindi ki, karara da itiraz etti ve davayı Genel Kurul'a taşıdı.

Ama, ne diyeyim ki, bana haddimi bildirmeye soyunmuş olan ve muhtemelen de davamın her kademesinde bilemeyeceğim yöntemlerle varlığını hissettiren o büyük güç, işte yine perde arkasındaydı. Nitekim Genel Kurul'da da oy çokluğuyla benim Türklüğü aşağıladığım ilan edildi.

Güvercin gibi

Şu çok açık ki, beni yalnızlaştırmak, zayıf ve savunmasız kılmak için çaba gösterenler, kendilerince muradlarına erdiler. Daha şimdiden, topluma akıttıkları kirli ve yanlış bilginin tesiriyle Hrant Dink'i artık 'Türklüğü aşağılayan' biri olarak gören ve sayısı hiç de az olmayan önemli bir kesim oluşturdular.

Bilgisayarımın güncesi ve hafızası bu kesimdeki yurttaşlar tarafından gönderilen öfke ve tehdit dolu satırlarla yüklü.

(Bu mektuplardan birinin Bursa'dan postalandığını ve yakın tehlike arzetmesi açısından da hayli kaygı verici bulduğumu ve tehdit mektubunu Şişli Savcılığı'na teslim etmeme rağmen bugüne değin herhangi bir sonuç alamadığımı yeri gelmişken not düşeyim.)

Bu tehditler ne kadar gerçek, ne kadar gerçek dışı? Doğrusu bunu bilmem elbette mümkün değil.

Benim için asıl tehdit ve asıl dayanılmaz olan, kendi kendime yaşadığım psikolojik işkence.

'Bu insanlar şimdi benim hakkımda ne düşünüyor?' sorusu asıl beynimi kemiren.

Ne yazık ki artık eskisinden daha fazla tanınıyorum ve insanların 'A bak, bu o Ermeni değil mi?' diye bakış fırlattığını daha fazla hissediyorum.

Ve refleks olarak da başlıyorum kendi kendime işkenceye.

Bu işkencenin bir yanı merak, bir yanı tedirginlik.

Bir yanı dikkat, bir yanı ürkeklik.

Tıpkı bir güvercin gibiyim...

Onun kadar sağıma soluma, önüme arkama göz takmış durumdayım.

Başım onunki kadar hareketli... Ve anında dönecek denli de süratli.

İşte size bedel

Ne diyordu Dışişleri Bakanı Abdullah Gül? Ne diyordu Adalet Bakanı Cemil Çiçek?

'Canım, 301'in bu kadar da abartılacak bir yanı yok. Mahkum olmuş hapse girmiş biri var mı?'

Sanki bedel ödemek sadece hapse girmekmiş gibi...

İşte size bedel... İşte size bedel...

İnsanı güvercin ürkekliğine hapsetmenin nasıl bir bedel olduğunu bilir misiniz siz ey Bakanlar..? Bilir misiniz..?

Siz, hiç mi güvercin izlemezsiniz?

'Ölüm-Kalım' dedikleri

Kolay bir süreç değil yaşadıklarım... Ve ailece yaşadıklarımız.

Ciddi ciddi, ülkeyi terk edip uzaklaşmayı düşündüğüm anlar dahi oldu.

Özellikle de tehditler yakınlarıma bulaştığında...

O noktada hep çaresiz kaldım.

'Ölüm-Kalım' dedikleri bu olsa gerek. Kendi irademin direnişçisi olabilirdim ama herhangi bir yakınımın yaşamını tehlike altına atmaya hakkım yoktu. Kendi kahramanım olabilirdim, ama bırakın yakınımı, herhangi bir başkasını tehlikeye atarak, yiğitlik yapmak hakkına sahip olamazdım.

İşte böylesi çaresiz zamanlarımda, ailemi, çocuklarımı toplayıp, onlara sığındım ve en büyük desteği de onlardan aldım. Bana güveniyorlardı.

Ben nerede olursam onlar da orada olacaktı.

'Gidelim' dersem geleceklerdi, 'Kalalım' dersem kalacaklardı.

Kalmak ve direnmek

İyi de, gidersek nereye gidecektik?

Ermenistan'a mı?

Peki, benim gibi haksızlıklara dayanamayan biri oradaki haksızlıklara ne kadar katlanacaktı? Orada başım daha büyük belalara girmeyecek miydi?

Avrupa ülkelerine gidip yaşamak ise hiç harcım değildi.

Şunun şurasında üç gün Batı'ya gitsem, dördüncü gün 'Artık bitse de dönsem' diye sıkıntıdan kıvranan ve ülkesini özleyen biriyim, oralarda ne yapardım?

Rahat bana batardı!

'Kaynayan cehennemler'i bırakıp, 'Hazır cennetler'e kaçmak herşeyden önce benim yapıma uygun değildi.

Biz yaşadığı cehennemi cennete çevirmeye talip insanlardandık.

Türkiye'de kalıp yaşamak, hem bizim gerçek arzumuz, hem de Türkiye'de demokrasi mücadelesi veren, bize destek çıkan, binlerce tanıdık tanımadık dostumuza olan saygımızın gereğiydi.

Kalacaktık ve direnecektik.

Bir gün gitmek mecburiyetinde kalırsak ama... Tıpkı 1915'teki gibi çıkacaktık yola... Atalarımız gibi... Nereye gideceğimizi bilmeden... Yürüyerek yürüdükleri yollardan... Duyarak çileyi, yaşayarak ızdırabı...

Öylesi bir serzenişle işte, terk edecektik yurdumuzu. Ve gidecektik yüreğimizin değil, ama ayaklarımızın götürdüğü yere... Her neresiyse.

Ürkek ve özgür

Dilerim böylesi bir terk edişi hiç ama hiç yaşamak mecburiyetinde kalmayız. Yaşamamak için fazlasıyla umudumuz, fazlasıyla da nedenimiz var zaten.

Şimdi artık Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne başvuruyorum.

Bu dava kaç yıl sürer, bilemem.

Bildiğim ve beni bir miktar rahatlatan gerçek şu ki, hiç olmazsa dava bitene kadar Türkiye'de yaşamaya devam edeceğim.

Mahkemeden lehime bir karar çıkarsa kuşkusuz çok daha sevineceğim ve bu da demektir ki artık ülkemi hiç terk etmek zorunda kalmayacağım.

Muhtemelen 2007 benim açımdan daha da zor bir yıl olacak.

Yargılanmalar sürecek, yeniler başlayacak. Kimbilir daha ne gibi haksızlıklarla karşı karşıya kalacağım?

Ama tüm bunlar olurken şu gerçeği de tek güvencem sayacağım.

Evet kendimi bir güvercinin ruh tedirginliği içinde görebilirim, ama biliyorum ki bu ülkede insanlar güvercinlere dokunmaz.

Güvercinler kentin ta içlerinde, insan kalabalıklarında dahi yaşamlarını sürdürürler.

Evet biraz ürkekçe ama bir o kadar da özgürce.

- - - - - - - -

Kaynaklar: Emel Armutçu (Hürriyet), AGOS Gazetesi