İkinci Meşrûtiyet devrinde kurulmuş partilerden biri.Türk siyâsî târihinin ilk muhâlefet partisi olarak bilinir. 21 Kasım 1991’de İstanbul, Şehzâdebaşı’nda kuruldu. Amasya mebusu İsmâil Hakkı Paşa, Sivas mebusu Dr. Dagavaryan, Tokat mebusu Mustafa Sabri Efendi, Hama mebusu Abdülhamîd Zehrâvî, Piriştine mebusu Hasan Bey, Sinop mebûsu Dr.Rızâ Nur Bey, Ayân meclisi âzâları Dâmâd Ferîd ve Müşir Fuâd Paşalar, Emekli Ferik Süleymân Paşa, emekli Miralay Sâdık Bey, gazeteci Tâhir Hayreddîn Bey tarafından kurulan fırkanın ilk reisi Dâmâd Ferîd Paşadır.

İkinci Meşrûtiyetten sonra kurulan en güçlü muhâlefet partisi olan Hürriyet ve Îtilâf Fırkası, son derece bunalımlı bir dönemde kuruldu. Meclis içinde bulunan mûtedil (ılımlı) Hürriyet perverân ve Ahâlî fırkalarına mensup mebuslarla, Rum, Arnavut, Arap, Ermeni mebusları ve hiçbir partiye üye olmadıklarını söyleyen Hizb-i Müstakil mebuslarının birleşmesiyle ortaya çıktı. Böylece İttihat ve Terrakki karşısında dağınık durumda olan muhâlefet toplanmış oldu. Ayrıca meclis dışında bulunan eski İttihatçılar, devre dışı bırakılan ilmiyeciler, eski Ahrarcılar, demokratlar ve sosyalistler gibi düşünceleri farklı ve İttihat ve Terakkiye karşı olan kimseler de bu fıkra içinde yer aldılar.Tek başlarına İttihat ve Terakkiye karşı koyamayan kişilerin ve partilerin birleşmesi netîcesinde ortaya çıkan fırkanın belli bir ideolojisi yoktu. Asıl gâyeleri, İttihatçıların, çeteciliğini ve komitacılığını önlemek ve iktidar tekelini kırmaktı. Ancak bünyesinde topladığı unsurların eğilimine göre, Osmanlıcılık, adem-i merkeziyetçilik ve teşebbüs-i şahsî (yerinden idâre ve hür teşebbüs), meşrûtiyetçilik, liberal ekonomi gibi fikirlerin savunuculuğunu yaptı. İttihat ve Terakki fırkasıyla kıyasıya mücâdele etti. Sopalı seçim olarak bilinen 1912 seçiminde pek az mebus çıkarabilen fırka, İttihat ve Terakkinin uyguladığı baskı politikaları yüzünden etkinliğini kaybetti.Meclis-i Mebûsânın 4 Ağustos 1912 târihinde feshedilmesinden sonra, Balkan Savaşının bunalımlı günlerinde seçimler ertelendi. 1914 yılına kadar meclissiz bir meşrûtiyet denemesi yapıldı.

Meclissiz dönemdeki Gâzi Ahmed MuhtârPaşa ve Kâmil Paşa hükûmetleriyle iyi münâsebetler kuran Hürriyet ve Îtilâf Fırkası, Bâbıâlî baskınıyla iktidârı tekrar ele geçiren İttihat ve Terakki Fırkasına karşı mücâdeleye devâm etti.

Bünyesinde çeşitli unsurları barındıran ve kitle partisi hüviyetinde olan Hürriyet ve Îtilâf Fırkasının, Teşkilât,Tahdîrat, Teminât,Merih,Hemrâh, Islâhât, Şehrâh, İfhâm gazeteleri gibi yayın organları vardı. Fırkanın faaliyet ve fikirlerini İkdam, Yeni ikdam, Yeni Gazete,Alemdâr gazeteleri desteklediler. Fırkanın ideolojik birliğe ve herhangi bir sosyal sınıfa dayanmayışı, mensubları arasında görüş ayrılıklarına ve tartışmalara yol açtı. İlk olarak, Avrupaî düşünceli gençlerle ilmiyeciler arasında çıkan tartışmalar istifâlara sebeb oldu. İstifâlardan sonra fırka, Miralay Sâdık Bey, ŞâbanEfendi, Gümülcineli İsmâilBey takımının idâresine girdi.Küçük bir hizbin eline geçen Hürriyet ve Îtilâf Fırkası gittikçe zayıfladı.

Sadrâzam Mahmûd Şevket Paşanın öldürülmesinden sonra daha sert tedbirlere başvuran İttihat ve Terakki, kurduğu dîvân-ı harbde Hürriyet ve îtilaf Fırkası liderlerinden Gümülcineli İsmâil Bey ile önde gelen meşhur kişileri gıyâben îdâma mahkum etti. Fırkanın bâzı elemanları da, Sinop’a sürüldüler. Ağır cezâya çarptırılmış olanlardan kimi îdâm edildi, kimi ülke dışına kaçtı. Hükûmet tarafından resmen kapatılmamış olan Hürriyet ve Îtilaf Fırkası kendiliğinden siyâsî hayâttan çekildi. Yurt dışına kaçan muhâlefet mensupları Pâris’te birleşerek, Millî Muhâlefet Fırkasını kurdular. Bu yeni fırkaya, Islâhat-ı Esâsiye ile Osmanlı Sosyalist Fırkaları da katıldı.

Mütâreke döneminde 14 Ocak 1919’da yeniden kurulan Hürriyet ve Îtilaf Fırkasında;MüşirNûrî Paşa (Reis),Zeki Paşa,Abdülkâdir Efendi, Mustafa Sabri Efendi, Ali KemâlBey, Refik Hâlid(Karay), Rızâ Tevfik(Bölükbaşı) gibi kimseler yer aldılar. 1919’da yapılanMeclis-i Mebûsân seçimine katılmayan Hürriyet ve Îtilâf Fırkası, Dâmâd Ferîd Paşa kabînelerinde etkili oldu. Zamanla Dâmâd FerîdPaşa hükûmetlerinin icrâatını beğenmeyen bâzı kimseler, Mûtedil Hürriyet ve Îtilâf Fırkasını kurdular. Daha sonra bu iki ayrı fırka birleştirilmek istendiyse de netîce alınamadı. Anadolu’daki millî mücâdele hareketlerine karşı çıkan Hürriyet ve Îtilâf Fırkası, bu hareketin başarıya ulaşması üzerine kendiliğinden ortadan kalktı. Mensupları, yurt dışına çıkarak İtalya, Balkanlar,Suriye, Mısır, hattâ Cava adasına kadar dağıldılar.