Tîmûroğulları hükümdârlarından Sultan Hüseyin Baykara zamânında Herât’ta yetişen Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. İsmi, Hüseyn bin Ali, lakabı Kemâleddîn’dir. Kâşifî, Vâiz-i Hirevî Velî gibi isimlerle şöhret bulmuştur. Reşehât-ı Ayn’ül Hayât kitabının müellifi Ali Hirevî’nin babasıdır. Doğum târihi bilinmemektedir. Horasan’da bulunan Sebzevâr veya Beyhak beldelerinden birinde doğdu. 1505 (H.910)’te Herât’ta vefât etti.

Çocukluğundan îtibâren ilim tahsiline yönelenVâiz-i Kâşifî, zamânın âlimlerinden din ve zamanın fen bilgilerini öğrendi.Gençliğinin bir kısmını doğum yerinde geçirdi. Daha sonra Nişâbûr ve Meşhed’e gitti. Tefsir, hadis, fıkıh ve edebiyât ilimleri ile tasavvufta zamânın önde gelen büyüklerinden oldu. Herât’a gitti.SultanHüseyinBaykara’nın iltifât ve ihsânlarına kavuştu. ŞâirAli Şîr Nevâî ile görüşüp, ondan teşvik gördü.Herât’ta çok tesirli vâz ve nasîhatlerde bulundu. Kâşifî mahlasıyla çok güzel Farsça şiirler yazdı. Herât’ta bulunduğu sırada vâz ve nasîhatlerine devâm etti. Ayrıca çeşitli ilimlere dâir pekçok kıymetli eserler yazdı. Kaynaklarda hayâtı hakkında geniş mâlûmât bulunmayan Hüseyin Vâiz-i Kâşifî, bâzı eserlerinde Ehl-i beyte karşı olan sevgisini izhâr ettiği için, çekemeyenleri tarafından Şiîlikle ithâm edilmişse de,Ali ŞîrNevâî ile olan arkadaşlığı ve Nefehât-ül-Üns müellifi Molla Câmi ile olan yakınlığı bu ithamların yersiz olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca Ali Hirevî, Reşehât-ı Ayn’ül-Hayât adlı eserinde babasının Ahrâriyye yoluna olan bağlılığını bildirmektedir.Âlim ve fazîlet sâhibi bir zât olduğu âşikâr olan HüseyinVâiz-i Kâşifî,kimsenin aybını araştırmaz ve sû-i zanda bulunmazdı.

Eserleri:

1. Mevâhib-i Aliyye:Kur’ân-ı kerîmin kısa bir tefsîridir. Ali ŞîrNevâî’nin adına ithâfen yazdığı bu eserine Tefsîr-i Hüseynî de denilmektedir. İsmâil Ferruh Kırîmî tarafından Mevâkıb İsmiyle Türkçeye tercüme edilmiştir. Ayrıca Muhammed binİdris-i Bitlîsî başka bir tercümesini yapmıştır.Urdu ve Peştu diline tercümeleri de vardır.

2. Ahlâk-ı Muhsinî: Ahlâkla ilgili bir eser olup,HüseyinBaykara’nın oğlu Ebü’l-Mühsin’e takdim edilmek üzere hazırlanmıştır. Enîs-ül-Ârifîn adıyla da 1566 (H.974) senesinde Azmî tarafından Türçeye tercüme edilmiştir.

3. Er-Risâlet-ül-Aliyye fil-Ehâdîs-in-Nebeviyye: Peygamber efendimizin kırk hadîs-i şerîfinin toplandığı bir hadis kitabı üzerine yazdığı sekiz bölümlük şerhidir. Kemâleddîn Muhammed Taşköprüzâde tarafından Sultan Birinci Ahmed Hana takdim edilmek üzere Türkçeye tercüme edilmiştir.

4. Ravdat-üş-Şühedâ: Farsça yazılan bu eserinde Ehl-i beytin üstünlüklerini anlatmıştır. Fuzûlî tarafından Hadîkat-üs-Süedâ adıyla Türkçeye telifi bir tercümesi yapılmıştır. Urduca ve Hintçeye tercüme edilmiştir.

5. Envâr-ü-Süheylî: Ebü’l-Meâlî Nasrullah tarafından Farsçaya tercüme edilen Kelile ve Dimne’nin yeni bir şeklidir.Humâyûnnâme adıyla Ali Çelebi tarafından Osmanlıcaya çevrilmiş olup, Avrupa’da meşhurdur. Eserin Fransızcaya tercümesi La Fontaine Hikâyelerine kaynaklık etmiştir. İngilizceye de tercüme edilmiştir.

6. Cevâhir-ü-Tefsîr li-Tuhfet-il-Emir: Ali Şîr Nevâî’nin isteği üzerine yazmaya başladığı Farsça Kur’ân-ı kerîm tefsiridir. Vâiz-i Kâşîfi bu eserini dört cilt olarak yazmayı plânlamış, ancak birinci cildini tamamlayabilmiştir.

7. Risâle-i Hâtemiyye: Hüseyin Baykara için Farsça yazılan bu eserin konusu Hâtem-i Tâî’nin menkıbeleridir.

8. Lübâb-ı Ma’nevî fî İntihâb-ı Mesnevî:Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Mesnevî’sinden seçtiği şiir mecmuasıdır. Lübb-i Lübâb-ı Ma’nevî adlı ikinci mecmuası ise Mesnevî’nin değişik düzenlemesidir.

9. Fütüvvetnâmey-i Sultânî:Vâiz-i Kâşifî’nin en kıymetli kitaplarından biridir. Akıcı bir dille yazılmış olan bu eser, fütüvvet konusunda yazılanların en önemlisi ve en genişidir.Vâiz-i Kâşifî bu eserinde önceki nesillerden gelen ve kitaplarda bulunmayan Fityân konusundaki bilgileri toplamıştır. Bu husustaki önemli yazılı kaynaklardan istifâde etmiştir.İran’ın ortaçağ târihine âit bâzı noktaları, fityan ve bunun içtimâî organizasyonu tam olarak bildirilmiştir. (Bkz. Fütüvvet)

10.Mahzen-ül-İnşâ: Hitâbet ve yazışma ile ilgili bir eserdir.Sultan HüseyinBaykara ve Ali Şîr Nevâî için yazılmıştır.

11. Esrâr-ı Kâsımî, 12.Tuhfet-üs-Salât, 13. Sebât-ül-Kâşife, 14. Fadl-üs-Salât ale’n-Nebiyyi, 15. Feyz-ün-Nevâl fî Beyân-iz-Zevâl, 16. Mir’at-üs-Safâ, 17. Matla-ul-Envâr, 18. Dîvân-ı Kâşifî, 19. Menâkıb-ül-Evliyâ, 20. Mecâlis-ül-Vâiz.