Alm. Predigt (f), Fr. Oraison (f), sermon (m), İng. oration, sermon. Cumâ ve bayram namazlarında, ibâdet maksadıyla minberde okunan duâ ve nasîhat. Dînî hitâbetin bir çeşidi olan hutbe, Cumâda namazdan evvel, bayramlarda namazdan sonra okunur. Hute okuyana “hatîb” denir. Câmide merdivenle çıkılıp, hutbe okunan yüksek yere “minber” adı verilir.

Hutbe, bir ibâdet olup, Cumâ namazının edâ şartlarındandır. Namazdan önce okunması lâzımdır. İki bölümdür:

Birincisi hutbede hatîp efendi, içinden “eûzü” okuyup, sonra yüksek sesle, hamd ve senâ, kelime-i şehâdet ve salâtü selâm okur. Sonra sevâba ve azâba sebeb olan şeyler ile Allahü teâlânın emirlerini ve yasaklarını Arapça olarak hatırlatır. Bir âyet-i kerîme okur ve oturur. Sonra ikinci hutbe için ayağa kalkar.

İkincisinde müminlere duâ eder. Bu bölümde dört halîfenin adını söylemesi müstehaptır, yâni kıymetli bir iş olup, sevâbı çoktur. Ehl-i sünnet îtikâdında olmanın şiârıdır, alâmetidir.

Namazlarda âyet-i kerîmeleri başka lisanla okumak men edildiği gibi yine bir ibâdet olan hutbede de durum aynıdır. Nitekim bunun için Eshâb-ı kirâm ve Tâbiîn, Asya’da ve Afrika’da gittikleri yerlerde hutbeleri hep Arapça okudu. Hutbenin mânâsının anlaşılması için, ayrıca Cumâ namazından önce veya sonra vaazlar kondu. Bu vaazlarda Arapça olarak okunan hutbenin mânâsı anlatılırdı. Cemâat hutbeyi böyle öğrenirdi.

İmâm hutbe okumak için minbere çıkınca, cemâatin namaz kılması ve konuşması harâm olur. Hatîb efendi duâ ederken, cemâat sesli âmin demez, içinden sessiz denir. Salavâtı da ses ile değil, kalple söylerler. Kısacası namaz kılarken yapması yasak olan herşey hutbe dinlerken de yasak (harâm)tır. Uzakta olup hutbeyi işitmeyenlere de yasaktır.

Hutbe okunurken yer değiştirmek, yanındakilere sıkıntı vermek de yasaklardandır. Okunan hutbeyi dinleyen cemâatin, edebe uygun bir şekilde oturması, dizlerini yukarı dikerek ve ayaklarını kıbleye uzatarak oturmaması lâzımdır.

Bayram hutbeleri de, aynen Cumâ hutbesi gibidir. Yalnız bayramda hutbe okumaya tekbir ile başlanır ve hutbe namazdan sonra okunur. Bayram namazında hutbe okumak sünnettir, farz değildir. Cumâ hutbesi farzdır.