on ikinci yüzyılda yetişmiş, tefsîr, hadîs, fıkıh âlimi ve târihçi. İsmi Abdurrahmân bin Ali bin Muhammed’dir. Künyesi Ebü’l-Ferec’dir. Büyük dedesi Câfer el-Cevzî’ye âit El-Cevzî nisbetinden dolayı, İbn-i Cevzî diye meşhur olmuştur. Soyu Ebû Bekr-is-Sıddîk’a dayanmaktadır. 1114 (H.508) ile 1202 (H.597) seneleri arasında yaşamıştır. İbn-i Cevzî’yi, İbn-i Teymiyye’nin talebesi İbn-i Kayyîm el-Cevziyye ile karıştırmamalıdır.

Küçük yaştan îtibâren ilim tahsiline başladı. Hemen Kur’ân-ı kerîm’i ezberledi. Zamânının âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri öğrendi. Derslerini dinlediği âlimlerin hepsinden icâzet (diploma) aldı. İbn-ül-Hüseyin, Kâdı Ebû Bekr Ensârî, Ebû Bekr Mervezî, Ebû Kâsım Harîrî, Ali bin Abdülvâhid Dîneverî, İbn-i Cevzî’nin ders aldığı seksen yedi âlimden bâzılarıdır. İbn-i Cevzî ilim öğretip talebe yetiştirdi. Pekçok âlim ondan hadîs-i şerîf rivâyet etti. Oğlu Sâhib Muhyiddîn, torunları, Ebü’l-Muzaffer, Sıbt ibn-ül-Cevzî, İbn-i Neccâr, El-Fahr Ali bin Buhârî, Necib Abdüllatîf-il-Harrânî gibi âlimler yetiştirdiği talebelerindendir. Beş medresede ders veren İbn-i Cevzî halka vaaz ve nasîhatlerde bulundu. Vaazlarını halktan pekçok kimse dinlediği gibi, halîfe, vezir ve büyük âlimler de bulunurdu. Eshâb-ı kirâm düşmanı pekçok kimse onun vaazları sebebiyle tövbe edip, bozuk inanışlarından vazgeçti. Bilhassa Ehl-i sünnetten ayrılıp mücessime ve müşebbihe yoluna gidenlere cevaplar vermiştir.

Yüksek ilim ve güzel ahlâk sâhibi olan İbn-i Cevzî, her yedi günde bir Kur’ân-ı kerîm’i hatmederdi. Cumâ namazı ve vaaz verme dışında evinden çıkmazdı. Aslâ kimseyle şaka yapmaz, helâl olduğu kesin bilinmeyen şeyi yemezdi. Bu âdetini ömrünün sonuna kadar devâm ettirdi.

İbn-i Cevzî buyurdu ki: “Kim kanâat ederse, geçimi iyi olur. Kim tamâ ederse (dünyâ lezzetlerini haram yollardan ararsa) geçim sıkıntısı çeker.”

Eserleri:

Üç yüz kırktan fazla eser yazmıştır. Eserlerinden bâzıları şunlardır: 1) Zâd-ül-Mesîr fî İlm-it-Tefsîr, 2) Teysîr-ül-Beyân fî Tefsîr-il-Kur’ân, 3) Fünûn-ül-Efnân fî Uyûni İlm-il-Kur’ân, 4) Umdet-ür-Râsih fî Mârifeti’l-Mensûh ven-Nâsih, 5) El-Muntazam ve Mültekat-ül-Muntazam (Târihe dâirdir. On cilt hâlinde basılmıştır.), 6) El-Muğnî fî Ulûm-il-Kur’ân, 7) El-Vefâ bi-Ahvâl-il-Mustafâ, 8) Def’uş-Şübhe anit-Teşbîh.