meşhûr târih ve hadis âlimi. İsmi, Muhammed bin Meni ez-Zührî olup, künyesi Ebû Abdullah’tır. İbn-i Sa’d diye meşhur oldu. 784 (H.168)te Basra’da doğdu. Bağdat’ta 845 (H.230)te vefât etti. Kabri Bâb-üş-Şam Kabristanındadır.

Küçük yaşından îtibâren ilim tahsiline başlayan İbn-i Sa’d, zamânının ilim merkezleri olan Bağdat, Kûfe ve Medîne’ye giderek devrin meşhûr âlimlerinden ilim tahsil etti. O zaman hadis ilminin önemli merkezi olan Medîne-i münevverede meşhur hadis râvileriyle görüştü. Bağdat’a gidişinde târih, tabakât ve megâzî kitaplarını yazmakla meşhur olan Vâkıdî’ye talebe olup, orada yerleşti. Onun kâtipliğini yaptığı için “Kâtib-ül-Vâkıdî” diye tanındı. Hadis ilminde hâfız derecesinde, yâni yüzbin hadîs-i şerîfi râvileriyle ezbere bilen âlim olan İbn-i Sa’d; Huşeym bin Beşîr, Velîd bin Müslim, İbn-i Uyeyne, İbn-i Aliyye, İbn-i Ebî Fudeyk, Ebû Damra, Muîn bin Îsâ, Ebû Velîd Tayâlisî gibi pekçok hadis âliminden hadîs-i şerîf dinleyip, rivâyet etti. Ondan da Ahmed bin Ubeyd, İbn-i Ebiddünyâ, Ahmed bin Yahyâ, Hâris bin Ebî Üsâme, Hüseyin bin Muhammed el-Fehm ve başka âlimler hadîs-i şerîf rivâyet ettiler.

Aklî ve naklî ilimlerde yüksek dereceye ulaşan İbn-i Sa’d, uzun müddet çeşitli ilimlere dâir kıymetli eserler yazmakla meşgûl oldu. Tabakât-ül-Kübrâ adlı eserini yazarak meşhur oldu. İlim öğretip, talebe yetiştirdi.

Eserleri:

1. Tabakât-ül-Kübrâ: İbn-i Sa’d’ın en meşhur eseridir. Bu eseri sekiz cilt olup, çeşitli kaynaktan istifâde edilerek hazırlanmıştır.

Çok geniş bir muhtevâsı olan Tabakât-ül-Kübrâ’da; Peygamber efendimizin (sallallahü aleyhi ve sellem), Eshâb-ı kirâmın, Tâbiînin asrından kendi yaşadığı asra kadar yetişen hadis âlimlerinin, târihçilerin ve diğer ilimlerde yetişen âlimlerin hayâtları yer almıştır. İlk iki cildinde Âdem aleyhisselâmı, hazret-i Havvâ’yı, İdris aleyhisselâmı, Nûh, İbrâhim ve İsmâil aleyhisselâmı da anlatmıştır. Âdem aleyhisselâmdan Peygamber efendimize kadar geçen asırları, Peygamberlerin (aleyhimüsselâm) isimlerini ve neseblerini bildirmiştir. Âdem aleyhisselâmdan îtibâren Peygamber efendimizin ecdâdını, vâlidelerini, dedelerinden Kusay, Abdü Menâf, Hâşim, Abdülmuttalib, babası Abdullah ve annesi hazret-i Âmine hakkında bilgi vermiştir. Peygamber efendimizin hayâtını oldukça teferruatlı bir şekilde anlatmıştır. Diğer ciltlerde ise, Eshâb-ı kirâmın ve Tâbiînin hayâtlarını ve kendi zamânına kadar olan meşhur âlimlerin hayâtlarını anlatmıştır.

2. Tabakât-üs-Suğrâ: İbn-i Sa’d’ın ikinci eseri olduğu kaynaklarda zikredilmiştir.

3. Ahbâr-ün-Nebî.

Bu iki eserdeki bilgiler Tabakât-ül-Kübrâ adlı eserinin ilk ciltlerinde de yer almıştır.