on ikinci asırda yaşayan bugünküne benzeyen bir dünyâ haritası çizen Müslüman coğrafya âlimi. İsmi, Muhammed bin Muhammed bin Abdullah bin İdris el-Hamûdî el-Hasenî, künyesi Ebû Abdullah’tır. Şerîf el-İdrisî diye de bilinir. 1100 senesinde Endülüs’ün Septe şehrinde doğdu.

İlim öğrenmek için memleket memleket gezdi. 16 yaşında Anadolu’ya geldi. Bu seyâhat, coğrafyaya ilgisini artırdı. Güney Afrika ve İspanya’ya uzun süren seyâhatler yaptı. Bir rivâyete göre Fransa’nın Atlantik kıyısına, Güney İngiltere’ye gittiği söylenirse de, buralara âit bilgileri başka eserlerden almış olma ihtimâli daha kuvvetlidir.

İdrisî, Sicilya’nın Norman Hükümdârı İkinci Roger’in dâveti ile Sicilya Adasına gitti. İkinci Roger ondan, bilinen dünyânın bir coğrafî haritasını hazırlamasını istedi. İdrisî 1154 senesinde meşhûr dünyâ haritasını yaptı. Bunun için 126 kg ağırlığında gümüşten bir küre kullandı. Kralın ölümünden bir süre önce haritayı tamamladı. Harita 180 derecelik bir dünyâ yüzeyini güneyde ekvatordan, kuzey kutbuna ve batıda Kanarya Adalarından, Doğu Çin’e kadar içine almakta ve o gün için bilinen Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarını oldukça doğru olarak göstermektedir. Sâdece yönler değişiktir. Kuzeyi aşağıda, güneyi yukarıda, batıyı sağda, doğuyu da solda göstermiştir.

Bunun yanında İdrisî, Roger’in Kitabı adıyla meşhur yetmiş bir haritalık atlasını Roger’in sarayında hazırladı. Roger, ona sarayının bütün imkânlarını seferber etti. Roger’in, atlasın hazırlanmasını istemesini İdrisî şöyle anlatır: “İtalya krala itâat edince, kral, devletin hâl ve şartlarını öğrenmeye karar vermişti. O; hudutları, yolları, her vilâyetin iklimini, oralardaki deniz ve körfezleri, aynı şekilde diğer ülkelerin durumlarını da öğrenmek istiyordu. Ahâlisinin kültüründen başka şehir ve arâzilerin, dağ ve ovaların denizlerle vâdilerin îzâhını tam olarak içine alan bir kitap yazılmasını emretti. Bu kitapta ayrıca her memlekette yetişen tahıl, meyve ve bitkilerin cinsleriyle özelliklerini, bu memleketlerdeki sanat ve meslekleri, çalışanların sayılarını, her memleketin ithâlat ve ihrâcâtını, örf, âdet ve giyimleriyle din ve dillerinin etrâflıca açıklanmasını istiyordu.”

Bu isteği yerine getirmek için İdrisî çalışmalarına başladı. Seyyahlar ve gemi kaptanlarından bilgi topladı. Uzak beldelere grup gezileri düzenledi. Böylece topladığı bilgileri birbirleriyle birleştirmeye çalıştı. Daha önceki coğrafya bilgilerini topladı ve değerlendirdi. Seyâhatleri on beş sene sürdü ve nihâyet muhteşem eserini 1145 senesinde tamamladı. Hazırlanan bu eser; doğruluk, görüş sahâsının genişliği ve şumûlü îtibâriyle Batlemyüs’ün dünyâ haritasını çok geride bırakmıştır.

İdrisî, eserine Kitâb-ür-Rüşandi ismini verdi. Eserde, 180 derece boylamlık dünyâyı yedi iklime böldü ve her iklimi de on altı bölüme ayırdı. Kitapta, başka Arapça kitaplarda bulunmayan Finlandiya, Polonya ve Rusya hakkında bilgiler verdi. Skotland’ı, Salisburg, Winchester, Southampton, Shoreham, Dover, Hasting, Tondon, Durham, Dorchester ve bâzı İngiliz şehirlerini oldukça detaylı olarak tanıtmaktadır. İngiltere için; “Deve kuşunun başı gibi olan bir adadır. Büyük şehirleri, yüksek dağları, ova ve nehirleri mevcuttur. Toprağı verimli, insanları kuvvetli, cesur ve enerjiktir. Kış mevsimi hâkimdir.” diye yazmaktadır.

İdrisî, eserde dünyâ hakkında şu bilgiye yer vermektedir: “Ekvatorun boyu 360 derecedir. Kutupla ekvator çizgisi arasında 90 derece vardır. Ancak yeryüzünün yaşanan bölümü ekvatorun 64 derecesine kadar olan kısmıdır. Geriye kalan bölgelerde çok sıcaktan veya çok soğuktan dolayı canlı varlık yoktur. Dünyâ aslında yuvarlaktır. Ancak tam bir küre biçiminde değildir. Su ise ona yapışık olup, ondan ayrılamaz. Yer ile su, yumurtanın içindeki sarı gibi, feleğin ortasında bulunur. Bir kuvvet onları kuşatmakta ve felek tarafına doğru çekmekte veya itmektedir. Bunun hakîkatını Allahü teâlâ bilir. Mahlûklar yerin sırtında bulunurlar. Mıknatısın demiri çektiği gibi yer de üzerindekini çeker.”

Irak İlimler Enstitüsü tarafından 1951 senesinde İdrisî’nin haritası büyütülerek yeniden çizdirildi. İdrisî’nin kitabı ve bâzı haritalarının kopyaları günümüze kadar geldi. Kitâb-ür-Rüşandi, Amede’e Jaubert tarafından Fransızcaya, 1619’da Gabriel Sionita ile Joannes Hesronita tarafından Lâtinceye çevrildi. Bu tercümeler hatâlıdır. Eserin yazma nüshalarının ikisi Pâris’te, ikisi İstanbul’da, diğerleri Petersburg ve Kâhire’dedir.

Ayrıca İdrisî, Kral Birinci Wilhelm için de büyük bir coğrafya kitabı hazırladı ve Kitâb-ül-Memâlik ismini verdi. Bu eserin bir özeti Süleymâniye Kütüphânesi, Hekimoğlu Ali Paşa kısmı, 688 numarada kayıtlıdır.