Tarımın ve hayvancılığın bulunması ve yaygın biçimde benimsenmesinden sonra Yakındoğu'da değişik yerleşme biçimleri ortaya çıktı. Bunların bazıları öncüllerinden çanak çömlek kullanımıyla ayrılan ve fakat bunun dışında günlük yaşamın hemen hemen aynı kaldığı küçük tarım köyleriydi. Diğerlerinde ise, gerek yapıp kullandıkları eşyalar, gereksel toplumsal örgütlenme açısından ilerlemeler görülüyordu. Bu gelişmeler giderek çarpıcı bir sonuca, kentleşmeye ulaşmış ve Güney Mezopotamya'da MÖ dördüncü bin yılda gerçekleşen bu dönüşüm çağdaş toplumların temelini oluşturmuştur.

Yakındoğu'nun ilk tarımsal yerleşmeleri yüksek bölgelerde ve vahalarda konumlanmış ve ırmak boyları, göl ya da deniz kıyıları yeğlenmişti. Tahıl ekimine olanak vermeyecek kadar az yağış alan alçak düzlüklerde göçebe boylar yaşardı. İyi bir yılda depolanan tahıllar bir topluluğun kötü bir hasat dönemi aşmasını sağlayabilirdi, ama bol miktarda verimli toprak dururken yağışa güvenilemeyecek alanlarda çiftçiliğe kalkışmak göze almaya değmeyecek bir riskti. İlk çiftçi yerleşmelerinin dağılımı günümüzün kuru tarım (sulamasız) bölgesiyle neredeyse üstüste çakışır. Bu alanların yılda 250 milimetreden çok yağış alması, son 8000 yılda iklimde gerçekten de çok değişiklik olmadığını kanıtlamaktadır.

Ekinin büyüme mevsiminde taşan ve ayrıca ek yağışa gerek kalmadan ürünün gelişmesini sağlayan Mısır'daki Nil'in tersine, Yakındoğu ırmakları ilkbaharda, yılın en ters mevsiminde taşarlar. Bu nedenle tahıl tarımı yağışa bağımlıydı. Kanallar yapılarak sulamanın geliştirilmesi yerleşme görüntüsünü değiştirdi. Verimli, ama kurak alüvyal düzlüklerden yararlanılıp ürünün arttırılmasına, böylece de daha büyük yerleşme merkezlerinin ve giderek ilk kentlerin oluşmasına yol açtı.

Çanak Çömleksiz Neolitik dönemin ardından kentleşmenin başlangıcına kadar süren gelişmeler, Çanak Çömlekli (ya da Geç) Neolitik ile Erken ve orta Kalkolitik dönemleri kapsar. Neolitik ve Kalkolitik dönemler geleneksel olarak birbirlerinden Neolitik insanların kullandığı yontma ve cilalı taş aletlere ek olarak Kalkolitik dönem insanların bakır ve tunç aletler kullanmasıyla ayırdedilir. Ancak Çanak Çömleksiz Neolitik dönemde de sınırlı sayıda bakır aletler kullanılmasına karşın, Geç Kalkolitik dönem öncesi kazı yerlerinde bulunan maden miktarı çok azdır.Bu çağlar boyunca temel günlük yaşam biçimi açısından küçük çiftçi toplulukları arasında ortaya çıkan farklar, ilk köy topluluklarıyla bunların avcı-toplayıcı öncüleri arasındaki ayrımlardan daha azdır. Avcı-toplayıcı toplumlarda eksik olan çağdaş toplum niteliklerinden çoğunun bir aşamada icat edilmesi ya da bulunması gerekmiştir. Bu özelliklerden kimi Çanak Çömlek öncesi Neolitiğin daha ilk gelişme döneminde bile mevcuttu. Bunlar, Neolitik ve Kalkolitik dönemlerde daha karmaşık ve yerleşik bir konum kazandılar. Kent yaşamı bu özelliklerin sağladığı yaşamsal temel üstünde yükselebildi.