Yaşamı sıklıkla tehlikeye sokan akut hastalıkların ve yaraların zaman geçirmeden tedavi edilmesini amaçlayan tıp dalı. İlk yardım hekimliğin gelişmesindeki en önemli etkenlerden biri, tıbbın diğer alanlarındaki uzmanlaşmanın giderek artması oldu.

İlk yardım gerektiren rahatsızlık ya trafik kazası, yanma, zehirlenme gibi beklenmedik bir durum sonucunda oluşur ya da normal giden bir hastalığın yön değiştirmesiyle ortaya çıkar.

İlk yardımda ilk aşama, hastanın yaşamını tehlikeye sokan bozukluğun saptanması ya da hastalığa tanı konmasıdır. Daha sonra bu bozukluğun hızla giderilmesi, kesintiye uğrayan yaşamsal işlevlerin yeniden başlatılması ve zedelenen dokuların onarılması gelir.

Temel İlk Yardım Bilgileri:

Kazalar sonucu yaralananlara yapılan ilk yardım büyük önem taşır. İlk yardım, zamanında ve doğru yapılmalıdır. Bu nedenle sağlık personelinin bulunmadığı durumlarda yaralılara ilk yardım uygulamalarını bilen kişiler müdahale etmelidir.

İlk yardım yapılırken öncelikle soğukkanlı olunmalı ve paniğe kapılmadan hareket edilmelidir. Yaralının solunumu kontrol edilmeli, eğer solunum durmuşsa sun'i solunum yapılmalıdır. Yaralının nabzı kontrol edilmeli; nabız durmuş, kalp atmıyorsa kalp masajı yapılmalıdır. Yaralı kişinin kanaması varsa kanayan yer üzerine gazlı bez konularak birkaç dakika bastırılmalı ve sargı beziyle sarılmalıdır. Yaralının sakinleşmesi sağlanmalı, moralinin yükselmesine yardımcı olunmalıdır. Yaralının vücut ısısı korunmalı bunun için elbiseleri gereğinden fazla çıkarılmamalıdır. Yaralının çevresinde kalabalık oluşturulması engellenmeli, bilinen ve gerekli olanlar yapılmalıdır.

Karayolları Trafik Yönetmeliği'ne göre, ilk yardım çantasında bulunması gereken malzemeler şunlardır:

Sargı bezi, yaralara konulan gazlı bezleri sarmaya ve onların düşmesini engellemek için kullanılır.

Steril gazlı bez, yaraların temizlenmesi ve üzerinin kapatılması için kullanılan mikropsuz bezlerdir.

Üçgen sargı, eşkenar üçgen şeklinde hazırlanmış, yaralı yeri sarmak amacıyla kullanılan ilk yardım malzemesidir.

Pamuk, pansuman malzemesi olarak kullanılan steril gazlı bezin üzerine konularak, sızan kanı tutmak için kullanılır. Kırıkların tespit edilmesinde kullanılan atelin vücuda temas eden kısmına ve sargı malzemesinin altına konulur.

Plaster, pansuman ve sargı malzemelerini tutturmak için kullanılır.

Çengelli iğne, üçgen sargı ve sargı bezinin tutturulmasında kullanılır.

Küçük makas, sargı bezi ya da yaralının giysilerini kesmeye yarar.

Elâstik Bandaj, burkulma ve kırıklarda, şişmeyi ve hareketi engellemek için kullanılır.

Esmark Bandı, kol ve bacaklardaki atardamar kanamalarının durdurulmasında kullanılır.

Turnike, kol ve bacaktaki kanamalı bölgelere basınç uygulayarak kanamayı durdurmak için kullanılır.

Yara bandı, küçük yaraların kapatılmasında kullanılır.

Plâstik örtü, yaralının altına ya da üzerine örtülmek için kullanılır.

Hava yolu hortumu, bir ucu soluk borusuna gelecek şekilde yaralının ağzına yerleştirilir. Solunum yolunun açık tutulması amacıyla kullanılır.

Sun'i solunum maskesi, yaralının ağzı üzerine yerleştirilip ucundan üflenerek sun'i solunum uygulanması sırasında kullanılır.

İçindekiler listesi sayesinde, çantanın içindeki malzeme hakkında bilgi sahibi olunur ve böylece biten malzemeler varsa bunlar yerine konur.

Trafik kazalarında haberleşme çok önemlidir. Kaza yerine acil yardım ekiplerinin gelmesi ve sağlık kuruluşlarının yaralılar için hazırlanması, sağlıklı bir haberleşme ile mümkün olur. 112 Hızır Acil Servis, 154 Alo Trafik, 155 Alo Polis, 156 Jandarma İmdat, 110 Yangın İhbar önemli acil yardım telefonlarıdır. Ayrıca hastahaneler, sağlık ocakları, kara yolları trafik istasyonlarına da bilgi verilebilir.

Trafik kazalarında yaralıların taşınması önemli bir konudur. Taşıma sırasında yaralanmanın niteliğine göre, kişiye zarar vermeyecek yöntemlerin uygulanması gerekir. Yaralıların gelişigüzel taşınmaları, çoğu kez kanamalara ve yaralının sakat kalmasına neden olabilmektedir. Yaralıyı taşıyacak kişi sayısına göre uygulanacak farklı yöntemler vardır.

BİR KİŞİ İLE YARALI TAŞIMA

İlk yardımı yapacak kişi, yalnız olduğu zamanlarda yaralıyı taşırken yaralının ve olay yerinin durumuna göre farklı yöntemler uygulayabilir. Bu yöntemlerden biri yaralıya destek olarak taşımaktır. Yaralının yürüyebildiği durumlarda uygulanan bu yöntemde, ilk yardımcı yaralının kolunu boynuna dolar ve bileğinden tutar, beline sarılarak beraber yürürler.

Sırta alma yönteminde yaralıyı sırtına alan ilk yardımcı, yaralının kollarını tutar ve yürür.

Sürünerek taşıma yönteminde, ilk yardımcı yaralıyı sırt üstü yatırır ve el bileklerini birbirine bağlar. İlk yardımcı elleri ve ayakları üzerine çökerek yaralının kollarını boynuna geçirir, emekleyerek ilerler.

İlk yardımcı itfaiyeci yöntemiyle taşıma yaparken yaralıyı omuzları üzerine alır dengeler ve yürür. Bu yöntem, yaralının çocuk veya hafif kişiler olduğu durumlarda kullanılır.

Geri geri yöntemiyle taşıma yaparken ilk yardımcı, yaralının arkasına geçer, ellerini yaralının koltuk altından geçirerek, bileklerinden tutar. Geri geri yürüyerek yaralıyı çeker.

İlk yardımcı, yaralıyı battaniye ve benzeri malzemeler kullanarak da taşıyabilir. Bu yöntemde, battaniyenin içine koyduğu yaralıyı battaniyenin ucundan çekerek sürükler.

İKİ KİŞİ İLE YARALI TAŞIMA

Yaralıyı taşıma işi iki kişi tarafından yapılacaksa beş farklı yöntemle hasta taşınabilir. Bu yöntemler, iki el üzerinde taşıma, dört el üzerinde taşıma battaniye ile taşıma, kol ve bacaklardan tutarak taşıma, sedye ile taşımadır.

ÜÇ KİŞİ İLE YARALI TAŞIMA

Üç ilk yardımcı ile taşıma yönteminde, ilk yardımcıların üçü de yaralının aynı tarafına geçer. İlk yardımcılarından biri yaralının baş ve boynundan, diğeri bel ve kalçasından, üçüncü ilk yardımcı ayaklarından tutar. Yaralıyı birlikte taşırlar.

DÖRT KİŞİ İLE YARALI TAŞIMA

Yaralı dört kişinin yardımıyla taşınıyorsa, iki farklı yöntem uygulanabilir. Bu yöntemlerden biri battaniye ile taşıma, diğeri sedye ile taşıma yöntemidir. Dört kişi ile yaralı taşınırken yaralı battaniye üzerine yatırılır. Battaniyenin dört köşesinden tutulur ve yaralı taşınır. Sedye ile yaralı taşınırken dört ilk yardımcı sedyenin uçlarından tutarak yaralıyı ayakları yönünde taşırlar.

Solunum insan hayatı için çok önemlidir. Kaza geçiren yaralılarda solunum durmuş olabilir. Bu yüzden ilk yardım yapacak kişi, yaralının öncelikle nefes alıp almadığını kontrol etmelidir. Sun'i solunuma başlamadan önce yaralı sırt üstü yatırılır. Yaralının vücudunu sıkan eşyalar çıkarılır ya da gevşetilir.

Sun'i solunuma başlanmadan yaralının ağız içi kontrol edilir. Takma diş, kan pıhtısı, yiyecek maddesi gibi tıkanmaya yol açan cisimler temizlenir. Yaralının başı geriye doğru eğilerek solunum yolu açık hâle getirilir. Ağız temiz bir gazlı bez ile örtülür.

Yaralının başı tutularak işaret ve baş parmakla burun delikleri sıkıştırılır, diğer el ile çene altından tutularak ağız açılır.

Derin bir soluk alınarak ağız yaralının ağzı üzerine yerleştirilir ve kuvvetlice üflenir. Yaralının göğsü şişince ağız çekilmeli havanın geri çıkması beklenmelidir. Hareket dakikada 12-15 arasında tekrarlanır. Yaralı kendiliğinden soluk alıp vermeye başlayınca sun'i solunama son verilir.

İlk yardım yapacak kişilerin kanaması olan yaralıya neler yapılacağını bilmesi gerekir. Kanın dışarı akma durumu yoksa iç kanama olabileceği bilinmelidir. İç kanama daha çok mide, akciğer, bağırsak ve beyin kanaması şeklinde görülür. İç kanaması olduğu düşünülen yaralı sırt üstü yatırılmalı ve başı yana çevrilmelidir. Şoka girmesi önlenmeli, ağızdan içecek verilmemeli, vücut ısısı korunarak, en yakın sağlık kuruluşuna götürülmelidir.

Dış kanama kanın vücuttan dışarı akmasıdır. Dış kanamalarda ilk yardım yapılırken; yara ufak ve kanama az ise, kanayan yere gazlı bezle bir iki dakika bastırılır.

Kanama fazla ise kanayan yere birden fazla tampon konarak kanın dışarı akması önlenir.

Kanayan yer, el, kol, bacak gibi yerlerde ise kalp düzeyinden yukarı kaldırılır. Yaralının bilinci açıksa bol içecek verilir.

Dış kanama kanın aktığı damarın yapısına göre üç şekilde olabilir: Atardamar kanamaları, toplardamar kanamaları, kılcal damar kanamaları.

Atardamar kanamalarında kan fışkırır şekilde akar. Kanın rengi açık kırmızı renktedir. Atardamar kanamaları en tehlikeli kanama şeklidir. Atardamar kanamalarını durdurmak için Turnike yöntemi kullanılabilir. Turnike yöntemi uygulanırken kanayan yerin 4 parmak üzerine (kalbe yakın tarafına) sert bir tampon konduktan sonra kravat veya temiz bir bez konularak iki kere dolanır ve yarım düğümlenir. Bu yarım düğüm üzerine sopa konularak tekrar tekrar düğümlenir. Sopa kanama duruncaya kadar döndürülür ve diğer uzundan sargıyla bağlanır. Bu uygulama yapılırken 20 dakikada bir, 1-2 dakika süreyle turnike gevşetilmelidir. İlk yardım çantasındaki esmark bandajı ve turnike atardamar kanamalarında kullanılmalıdır.

Vücut dokularına yeterli miktarda kan gitmemesi sonucu, hücrelerin oksijensiz kalmasına şok denir. Kan kaybı, sıvı kaybı, şiddetli ağrılar, aşırı korku, kalbin yetersiz çalışması, ağır enfeksiyon ve yanıklar şoka neden olur. Şoka giren kişinin vücut ısısı düşer, solunum hızlı ve düzensizdir. Nabız zayıf ama hızlı atar. Zamanla bilinç kaybolur. Şoka girmiş kişiler, sert bir zemin üzerine yatırılmalı, başı yana çevrilmeli, kan dolaşımını hızlandırmak için ayakları yerden 30-40 cm havaya kaldırılmalıdır. Ayrıca vücudun rahatlaması sağlanmalı, yaralının üzeri örtülerek vücut ısısı korunmalıdır.

Kazalarda, yaralılar ve ilk yardımcılar için tehlikeli bir durum söz konusu değilse, ilk yardım, yaralı hareket ettirilmeden yapılmalıdır. Yaralılar için en çok kullanılan ilk yardım pozisyonu, sabit yan yatış pozisyonudur.

Yaralı sırt üstü yatırılıp bir dizi, ayağı kalçasına yaklaşacak şekilde bükülür.

Bükülen bacak tarafındaki kolu vücuduna yaklaştırılır. Eli kalçasının altına getirilir. Yaralı diğer kolundan tutularak çekilir ve yan döndürülür. Altta kalan kol geriye çekilir. Baş geriye doğru itilerek diğer kol dirsekten bükülür. Eli yanağın altına konulur.