Alm. Bauindustrie; Fr. Industrie (f) du bâtiment, İng. Construction Industry. Yapım sektörü. Bu sanâyi dalı gerek devlet eliyle yürütülerek ve gerekse özel sektör yoluyla, her ülkenin ekonomisine önemli katkıda bulunur. Kamu sektörü, devletin her seviyedeki çeşitli inşâat projelerini gerçekleştirir. Ayrıca özel sektöre verilen devlet inşaatlarının yürütülmesinde çeşitli görevler alır. Özel sektör, inşâat sanâyiinde devlet inşaatlarını üstlenerek veya bir binâdaki küçük tamiratlardan, büyük inşâatlara kadar çeşitli türde inşâatlarla, doğacak özel ihtiyaçlara cevap verir.

İnşâat sanâyii; yollar, köprüler, hava meydanları, barajlar, kuvvet santralleri, su yolları, demir yolları, su arıtma sistemleri, fabrikalar, câmiler, okullar, hastâneler, büro binâları, apartman blokları ve meskenler inşâ eder. Bu sanâyi, tecrübeli mühendisten, vasıfsız düz işçiye kadar çeşitli insan gücünü istihdam eder. Mühendis ve mîmarlar yapıları projelendirirler ve müteahhitler de inşâatı üstlenirler. Müteahhitlik, gerekli insan gücünü istihdam ederken, ihtiyaç duyulacak malzemeyi, makinayı tedârik eder.

Müteahhidin ekibinde kontrol görevlileri, makina ve techizat operatörleri, kamyon sürücüleri, demirci, marangoz, duvarcı, sıvacı ustaları ve tesisatçı gibi vasıflı işçiler yanında, düz vasıfsız işçiler de bulunur.

Sanâyinin yapısı: Yaptıkları iş türüne göre müteahhitler yol inşaatı, ağır yapı inşâatı ve mesken inşâatını da içine alan, yapı müteahhitleri olarak sınıflandırılırlar. Buna bir de özel türden iş yapanları da ilâve etmek gerekir. Bunlar sâdece su borusu döşeyen, kalorifer veya havalandırma techizâtı yerleştiren, elektrik işleri yapan, boya işi üstlenen, çatı yapan müteahhitler olabilirler.

Yol inşâat müteahhitleri: Yollar, caddeler, köprüler ve hava alanları bunlar tarafından inşâ edilir. Genellikle devlet veya mahallî idâreler adına inşâatı yaparlar. Baraj müteahhitleri gibi bunlar da önemli ölçüde hafriyât yaparlar. Vâdileri doldururken, tepeleri yerlerinden oynatırken, modern yollar da az eğim ve yumuşak dönüşler arzu edildiğinden çok değişik makinalara ihtiyaç duyarlar. Rastladıkları kayaları deler, parçalarını kamyonlara doldururlar. Buldozer yükleyici skreyperler ve grayderler ile molozları temizler, sahayı düzeltirler. Hafriyât işlerinde arzu edilen, kazılarının ihtiyaç olunan yere doldurulmasıdır. Dolgu ve yarmanın dengelenmesi ideal haldir. Eğer yarım fazla ise bunun uygun yere götürülmesi gerekirken, dolgu fazla ise ihtiyaç duyulanın uygun yere getirilmesi gerekir.

Ayrıca yol inşaatında kum çakıl gibi stabilize malzeme yanında yol kaplama malzemesine de ihtiyaç vardır. Tabiî çakıl bulunmazsa bunun yerine kırmataş kullanılır. Kaplama da ayrı bir yerde hazırlanarak yola serilir. Beton kaplama için çimento, kum ve çakıla ihtiyaç vardır. Bitümlü asfalt kaplamada ise, çeşitli dâne (tâne) çapındaki kum ve çakıl yanında, ara doldurucu malzemeye ve bitüme ihtiyaç vardır.

Ağır yapı inşâatı müteahhitleri: Bunlar temeller, barajlar ve tüneller inşa ederken çok büyük hafriyat ile meşgul olurlar. Sağlam zeminde tünel açılırken, patlayıcı madde ile kayaları parçalarken, zayıf zemin durumunda taşıyıcı bir yapı ile zeminin çökmesi önlenir. Tünelde çalışanların çeşitli ihtiyaçları hava, su ve aydınlatma hatları ile karşılanır. Tüneller su altında inşa edilebildiği gibi, su içinde de yapılabilir.

Beton baraj inşâatı da kendine has bir tecrübe ister. Bir tarafta çok büyük miktarda beton hazırlanıp, dökülürken akan suyun yolları değiştirilir, geçici engeller inşâ edilir. Beton, kren veya asma kablolu sistemlerle nakledilir. Beton dökümünde ortaya çıkacak ısıyı almak için, dolayısıyla betonda meydana gelecek çatlamayı önlemek için tedbirlerin alınması gerekir.

Betonun agregası soğutulur veya karışım suyunda buz kullanılır. Barajlar bölüm bölüm inşâ edilir.

Köprü inşaatı oldukca geniş bir sisteme sâhiptir. Meselâ, asma köprülerde, köprü ayakları arasına gerilen kablolarla köprü tabliyeleri yerleştirilir. Betona öngerilme verilmesi suretiyle geliştirilen yapı tekniği ise, başka bir tür inşâ şeklidir.

Genel yapı müteahhidleri: Hemen hemen her türlü ticârî veya sanâyî yapıyı inşâ ederler. Gökdelenler, en dikkate değer yapılarındandır. Bunların bir türü de genel müteahhidler olup, kendileri iş yapmazlar veya az iş yaparlar. İşin her devresinde o işi yapan özel müteahhidlere, taşoronlara iş verirler. Genel olarak az elemanla kontrol hizmetini yaparlar. Mesken inşâsı müteahhidleri oldukça değişiktir. Bir, iki dâireli meskenler yapanlar olduğu gibi, yüksek apartman türü binâ inşâ edenler de vardır. Bunlar birkaç işçi çalıştıran müteahhitler olduğu gibi, yüzlerce, binlerce mesken inşâ edenleri de vardır. Arsa sâhibine inşâat yapabildikleri gibi, arsa alıp inşâat yapıp meskenler satışa çıkarabilirler. Arsa fiyatlarının artması müteahhidleri arsa karşılığı sâhibine kat vermeye ve diğerlerini satışa çıkarmaya zorlamıştır.

Özel türden iş yapanlar: Bunlar işi alan genel müteahhitlere iş yaptıkları gibi, doğrudan doğruya inşâat sâhibine de iş yapabilirler. Temel inşâat yapıldıktan sonra, sıra ile çeşitli taşaronlar gelirler. Kalıpçı ustaları kalıp yaparken, betonarme inşâatta demirciler tarafından çelik donatımı döşenir. Daha sonra tesisatçılar, beton içinde kalacak yerlerdeki teçhizât kanallarını hazırlarlar. Beton dökülür. Beton duvarlar inşa edilirken marangozlar ahşap doğramayı yerleştirirler. Sıvacılardan sonra, boyacılar ve fayansçılar binadaki son eksiklikleri bitirirler.

Genel özellikleri: İnşâat sanâyii ülkemizde oldukça yaygın bir sanâyi koludur. Kâr oranı oldukça değişiktir. Bu, pekçok değişik malzeme ve işçiliğin beraber kullanılmasından ileri gelmektedir. Müteahhitlik hizmetlerinde de kâr oranı ihâlelerle düzenlenir.

Bu sanâyi dalındaki iflaslar genellikle ihâlede çok düşük ve hesapsız fiyat verme ile ortaya çıkar. Bunun yanında idârecilikte yapılan hatâlar da iflâsa sebep olabilir. Taşaronlarla çalışma suretiyle, az elemanla iş yapma imkânı hâsıl olur. Taşaronlar ise vasıflı işçileri çeşitli işlerde kullanarak en çok verimliliği sağlamaya çalışırlar. İnşâat müteahhitliği ihâlelerinde eğer kullanılacak malzeme ve toplam masraflar iyi bir şekilde tahmin edilebiliyorsa, ihâle sâbit bir toplam fiyat üzerinden yapılır. Ancak büyük projelerde birim fiyat sistemi kullanılır. Bunun yanında, mâliyet ve üzerine tesbit edilen bir kâr oranından hareketle ihâle yapılabilir.