Alm. Werkmaschinen. Fr. Operation Machine. İng. Working-machines. Toprak kazımında, yüklenmesinde ve yayılmasında; karayolu yapım, onarım ve bakım işlerinde; su kanalları yapımı vb. işlerde kullanılan makinalar. Genel olarak hareket mekanizmalarına göre paletli (tırtıllı) ve lastik tekerlekli olarak sınıflandırılır. Yaptıkları işlere göre ise çeşitli gruplara ayrılır. Bunların belli başlıları, dozer, ekskavatör, greyder, skreyper, yükleyici (loder), kompaktör, silindir, boru döşeyici ve diğer iş makinalarıdır.

Dozer: Yürüyerek sathi kazı yapmaya yarayan bir ekskavatör tipidir. Yürüyen bir traktör ve önüne kaldırılıp indirilebilir şekilde takılmış bir kazıcı levhadan meydana gelir. Traktör bir dizel motoruyla tahrik edilir ve paletli veya lastik tekerleklidir. Paletli traktörler daha büyük bir itme kuvveti sağlarlar. Lâstik tekerlekliler ise daha hareketlidir. Öndeki kazıcı levhanın alt kısmında aşındıkca değiştirilebilen bir bıçak bulunur. Levhanın yapılışına göre dozerler, buldozer ve angldozer olmak üzere iki tipe ayrılır. Angldozerde levhanın bir ucu ileri diğer ucu geri giderek açılı kazıma yapabilir ve kazılan toprağı sağa sola atabilir. Buldozerde ise sağa sola hareket yoktur, kazılan toprağı öne yığar. Levhanın hareketi hidrolik bir sistemle sağlanır.

Ekskavatör: Toprak zeminleri kazmaya yarayan bir makinadır. Üniversal, kablolu, godeli, yüzen vb. çeşitli tipleri vardır. Üniversal ekskavatörün esas olarak alt, üst ve ön olmak üzere üç kısmı vardır. Alt kısım paletli, lâstik tekerlekli veya kamyon şasilidir. Üst kısımda tahrik motoru ve kumanda tertibâtı bulunur. Ön kısım ise kazmayı sağlayan mekanizmadan ibârettir. Kaşıklı (kepçeli), draglin kovalı, çeneli, ters kaşıklı, düz kaşıklı gibi çeşitli kazıcı tipleri vardır.

Greyder: Yolları tesviye etmek veya hendek kazmak için kullanılan bir iş makinasıdır. Ön kısım, arka kısım, şasi ve kazıyıcı levha tertibâtından meydana gelir. Ön kısım iki tekerlekli aks şeklinde olup direksiyon hareketini sağlar. Arka kısmında tahrik motoru ve kumanda mekanizmaları bulunur. Ön ve arka kısmı bağlayan şasi üzerine kazıyıcı levha bağlanmıştır. Dozerde olduğu gibi levhanın alt kenarında aşındıkca değiştirilebilen bıçak bulunur ve levha hareketlidir.

Skreyper: Toprağı ince tabakalar hâlinde kazarak bir sandığa dolduran ve belirli bir mesâfeye götürdükten sonra yayan bir iş makinasıdır. Paletli veya lâstik tekerlekli bir traktörle çekilir. Yollardaki sathi yarmaların açılıp dolguların yapılmasında, havaalanı gibi yerlerin inşâatında tesviye yapılması, sulama kanallarının açılması, mâden ocaklarındaki üst ince tabakaların kaldırılması vb. işlerde kullanılır. Bir traktörle çekilen dört tekerlekli kazıcı sandık kısmının ön tarafında kazıcı bıçak bulunur. Bıçağın kazıdığı toprak sandığa dolar. Sonra ön kapak kapatılır ve dolan toprak boşalacak yere götürülerek boşaltılır.

Yükleyici (Loder): Kazılması zor olmayan toprakların taşıtlara doldurulmasına yarayan makinalardır. Kesintili ve kesintisiz çalışan olmak üzere iki tipi vardır. Kesintili tip bir traktör ve önde yüklemeyi sağlayan kepçe kısmından meydana gelir. Kepçe kısmı hidrolik sistemlerle hareket ettirilir. Kesintisiz tiplerde yürüme hareketi sayesinde sathi olarak kazı yapılır ve kazılan malzeme aynı hızla giden taşıtlara doldurulur.

Kullanılacak yere göre çok çeşitli tipleri olan bu makinalara ilâveten daha pekçok iş makinası mevcuttur. Kendilerine has farklı özellikleri olan bu makinaların ne işe yaradığını adlarından çıkarmak mümkündür. Zemin gevşetme makinaları, zemin sıkıştırmaya yarayan çeşitli tiplerdeki silindirler, vibratörler, tokmaklar hâricinde beton hazırlama, karıştırma, iletme, yayma vb. işlerde kullanılan inşaat makinaları ve asfalt hazırlama, yayma işlerinde kullanılan makinalar da birer iş makinasıdır.